Horyzonty Wychowania

Editorial: From Theory and Practice of Arts Therapy

Danuta Pietraszewska, Agnieszka Łuciuk-Wojczuk — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

Oddajemy w Państwa ręce kolejny numer „Horyzontów Wychowania” zatytułowany „Z teorii i praktyki arteterapii”, którego celem jest nie tylko prezentacja wyników najnowszych badań empirycznych, ale także inspiracja do rozważań nad wielowymiarowym znaczeniem sztuki w procesach terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych. Prezentowane w artykułach pogłębione refleksje teoretyczne wyraźnie wskazują na to, że współczesna arteterapia, opierając się na interdyscyplinarnych fundamentach, coraz śmielej przekracza granice między psychologią, pedagogiką, medycyną, a także naukami o sztuce, otwierając nowe obszary eksploracji. Polimodalne ujęcie arteterapii umożliwia podjęcie namysłu naukowego nad wieloma obszarami sztuki jednocześnie.

Edytorial: Z teorii i praktyki arteterapii

Danuta Pietraszewska, Agnieszka Łuciuk-Wojczuk — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

Epistemologia estetyczna – perspektywa metodologiczna badań opartych na sztuce w obszarze arteterapii

Agnieszka Łuciuk-Wojczuk — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest wskazanie epistemologicznej perspektywy metodologicznej badań opartych na sztuce (ABR) stosowanych w arteterapii.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem badawczy skoncentrowany jest wokół pytania: jakie są podstawy poznania w projektach badawczych opartych na sztuce stosowanych w arteterapii? Wyjaśnienia dokonane są na podstawie teorii analizy w oparciu o specjalistyczną literaturę przedmiotu.

PROCES WYWODU: Badania oparte na sztuce cechuje hybrydyzacja metodologiczna oraz epistemologia estetyczna, która zakłada poznanie drogą sensoryczno-ucieleśnioną, emocjonalną i relacyjną. Kluczową teorią dla tej epistemologii jest koncepcja translacji oraz model continuum terapii kreatywnych (ETC).

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Wnioskiem z przeprowadzonych rozważań jest stwierdzenie, że intersubiektywna perspektywa badawcza prowadzi do rozumienia wnętrza osoby wyrażonego idiomatyczną ekspresją artystyczną oraz odkrycia tego, co nie jest dostępne innymi metodami. Pozwala to na wyciągnięcie wniosku końcowego, że synergiczne praktyki badawcze, łącząc sztukę i naukę, umożliwiają głębsze rozumienie natury człowieka, ułatwiają pozytywne zmiany i terapeutyczną transformację, przyczyniają się do rozwoju arteterapii, pogłębiają zjawiska społeczne oraz poszerzają możliwości poznania ściśle naukowego o aspekty doświadczenia człowieka wykraczające poza logiczne rozumowanie oraz werbalne wyrażanie.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Wyłonienie najistotniejszych założeń epistemologii estetycznej nie wyczerpuje tematu i wymaga dalszych badań. Opracowanie w ramach artykułu poszerza perspektywę metodologiczną zarówno dla studentów arteterapii, jak również dla profesjonalistów o zasięgu nie tylko lokalnym, ale również światowym.

Perspektywa rozwoju psychoruchowego człowieka na przykładzie metody Laban Bartenieff Movement System

Danuta Pietraszewska — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest przedstawienie głównych założeń modelu Laban Bartenieff Movement System oraz analiza czynników konstytutywnych metody w perspektywie integralnego rozwoju człowieka w wymiarze psychofizycznym.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Główny problem badawczy sprowadza się do pytania, w jaki sposób model Labana/Bartenieff organizuje proces autoobserwacji, obserwacji oraz analizy ruchu w podejściu ciało-umysł.

PROCES WYWODU: Zagadnienie wprowadzone jest prezentacją podstawowych kategorii – rozwoju oraz ruchu w kontekście cyklu życia człowieka, a także wskazania związków między nimi. Główny obszar wywodu stanowi analiza założeń metody LBMS, na którą składają się Laban Movement Analysis oraz Bartenieff Fundamentals.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Model LBMS oferuje ramy i język do rozumienia i postrzegania ruchu człowieka. Wyróżnione zostały cztery wiodące kategorie: Ciało, Przestrzeń, Kształt, Dynamiczne Jakości Ruchu oraz sześć rozwojowych wzorców ruchowych. Model umożliwia szczegółowe badanie ruchu poprzez identyfikację zmian w zakresie detalu, sekwencji, fraz, organizowania energii kinetycznej oraz określa ich funkcje psychologiczne.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Ruch jest zjawiskiem, które stanowi reprezentację funkcji psychicznych jednostki. Wnioskuje się, że LBMS może stanowić kolejną egzemplifikację koncepcji rozwoju człowieka z perspektywy psychoruchowej. Metoda LBMS ma potencjał edukacyjny oraz terapeutyczny. Eksplikacje teoretyczne modelu mają znaczenie ogólnospołeczne i stanowią oryginalny wkład w dotychczasowe badania w tym zakresie. W Polsce model LBMS jest analizowany przede wszystkim w praktyce ruchowej, natomiast niewiele jest publikacji ujmujących prezentowane zagadnienie w perspektywie poznawczej.

Poczucie zadowolenia i satysfakcji uczniów szkół ogólnokształcących w kontekście ich szkolnych aktywności muzycznych

Mirosław Grusiewicz — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest przedstawienie, jak lekcje muzyki są odbierane przez uczniów, w jakim zakresie wywołują pozytywne odczucia, emocje, sprawiają radość, zadowolenie, poczucie sprawczości, pobudzają ich zainteresowania muzyczne, sprawiają satysfakcję, a na ile powodują przykre odczucia stresu, strachu, lęku, bojaźni, niezadowolenia czy nudy.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Główny problem badawczy sprowadza się do pytania, jak przez obecnych i byłych uczniów oceniane są zajęcia muzyczne. Badania uczniów przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego, studentów kierunku pedagogicznego metodą badań narracyjnych.

PROCES WYWODU: Artykuł we wstępie odwołuje się problemów i celów badań, umiejscawia poruszane zagadnienia w kontekście współczesnej praktyki szkolnej. Główny obszar dowodzenia stanowi rozdział opisujący wyniki własnych badań empirycznych i wnioski z nich wypływające.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Na podstawie opisywanych badań można stwierdzić, że ze szkolnych zajęć muzycznych, zarówno obowiązkowych, jak i dodatkowych, pozalekcyjnych, uczniowie nie są zadowoleni, nie rozwijają one ich zainteresowań muzycznych, wzbudzają wiele negatywnych emocji, są źródłem stresu, strachu, bojaźni. Rzadko kiedy powodują stany zachwytu, radości, wzruszenia.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Edukacja muzyczna wymaga daleko idących zmian. Wyniki badań powinny być bardzo poważnie wzięte pod uwagę w projektowaniu zmian w edukacji, jak również powinni uwzględniać je w swojej pracy nauczyciele muzyki.

Pomiędzy edukacją muzyczną a muzykoterapią. Dwie perspektywy pracy z muzyką

Krzysztof Stachyra — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest określenie elementów wspólnych dla edukacji muzycznej i muzykoterapii oraz kwestii, w których obie dziedziny wyraźnie się różnią, ze szczególnym uwzględnieniem muzykoterapii jako dziedziny wciąż słabo rozpoznawalnej w polskim systemie edukacyjnym i terapeutycznym.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Główny problem badawczy stanowi pytanie, jakie elementy łączą edukację muzyczną i muzykoterapię, a w jakich aspektach obie dziedziny różnią się istotnie pod względem celów, form pracy i funkcji. W rozważaniach wzięto pod uwagę publikacje teoretyczne z zakresu edukacji muzycznej i muzykoterapii. Zastosowano metodę analizy porównawczej uzupełnionej odniesieniami do doświadczeń własnych.

PROCES WYWODU: Na podstawie definicji edukacji muzycznej i muzykoterapii dokonano zestawienia celów obu form zaangażowania muzyki i aktywności z nią związanych w pracy z dzieckiem, zwracając uwagę na rozróżnienie między celami muzycznymi i niemuzycznymi. Następnie przyjrzano się sposobom realizacji wybranych aktywności bazujących na muzyce, uwzględniając przy tym zakres kompetencji niezbędnych do ich prawidłowego przeprowadzenia.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Wykazano istotne różnice w celach, kompetencjach specjalistów oraz odbiorcach działań edukacyjnych i terapeutycznych. Zidentyfikowano obszary odmiennej interpretacji pojęć i praktyk.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Wyniki wskazują na potrzebę podnoszenia świadomości społecznej i zawodowej dotyczącej tego, czym jest i na czym polega muzykoterapia, oraz roli i kompetencji muzykoterapeuty. Jednocześnie rekomenduje się wzbogacenie i transformowanie procesu edukacyjnego poprzez większą integrację filozofii i podejść zaczerpniętych z muzykoterapii i różnych form terapii przez sztukę. Wyniki przedstawionych analiz mają zastosowanie praktyczne w środowiskach edukacyjnych i terapeutycznych.

„Tworzę i śpiewam dla Ciebie” – songwriting jako technika muzykoterapeutyczna wspierająca matki i dzieci przedwcześnie urodzone na oddziale intensywnej terapii noworodka

Sara Knapik-Szweda — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest poznanie subiektywnych znaczeń zawartych w tekstach piosenek tworzonych przez matki wcześniaków podczas hospitalizacji dziecka na oddziałach OITN i neonatologicznym. Skupiono się na emocjonalnych i relacyjnych aspektach zastosowania songwriting.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Badanie przeprowadzono w podejściu jakościowym, wykorzystując analizę hermeneutyczną. Materiał empiryczny stanowiły trzy piosenki powstałe podczas indywidualnych sesji muzykoterapii prowadzonych na oddziałach szpitalnych. Procedura miała charakter interpretatywny i pozwalała uchwycić znaczenia obecne w tekstach utworów.

PROCES WYWODU: Analiza obejmowała przygotowanie danych, rozumienie wstępne, analizę szczegółową – dokładną interpretację fragmentów tekstów oraz próbę uchwycenia ukrytych znaczeń. Proces interpretacji był prowadzony w sposób iteracyjny, z uwzględnieniem kontekstu emocjonalnego i sytuacyjnego, w jakim znajdowały się uczestniczki procesu. Uwzględniono kontekst emocjonalny i sytuacyjny uczestniczek oraz sposób, w jaki tworzenie piosenek pomagało im nadać znaczenie doświadczeniom macierzyństwa w warunkach szpitalnych.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Zidentyfikowano trzy obszary: (1) budowanie więzi z dzieckiem, (2) samoregulacja emocjonalna za pomocą muzyki, (3) wzmacnianie poczucia sprawczości rodzica. Dokonane interpretacji tworzą spójną strukturę znaczeń, odzwierciedlającą doświadczenie wczesnego macierzyństwa w warunkach stresu i niepewności.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Uzyskane wyniki wskazują, że tworzenie piosenek może stanowić ważne wsparcie emocjonalne dla matek wcześniaków, ułatwiać budowanie więzi z dzieckiem i integrowanie trudnych doświadczeń. Songwriting sprzyja wyrażaniu emocji oraz odbudowie poczucia sprawczości w czasie hospitalizacji noworodka.

Formy audiowizualne w arteterapii. Wprowadzenie w problematykę

Joanna Mytnik-Daniluk — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest wprowadzenie do problematyki zastosowania form audiowizualnych w arteterapii oraz określenie ich potencjalnej wartości terapeutycznej w kontekście współczesnych praktyk.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Główny problem badawczy dotyczy sposobów i zakresu, w jakim formy audiowizualne mogą wspierać proces terapeutyczny. Zastosowano metodę analizy literatury przedmiotu oraz analizę porównawczą istniejących podejść teoretycznych i praktyk terapeutycznych z wykorzystaniem mediów.

PROCES WYWODU: W toku wywodu przeanalizowano tło historyczne i teoretyczne integracji form audiowizualnych z arteterapią, a następnie sklasyfikowano podstawowe typy zastosowań: filmoterapię, twórczą ekspresję filmową oraz eksperymentalne formy audiowizualne. Omówiono także potencjał terapeutyczny wymienionych form oraz ograniczenia wynikające z ich stosowania, takie jak kwestie prawne, etyczne, a także bariery technologiczne.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Wyniki analizy wykazały, że formy audiowizualne mogą skutecznie wspierać proces terapeutyczny, szczególnie w pracy z osobami o ograniczonych możliwościach komunikacyjnych lub doświadczającymi trudnych emocji. Ich multimedialny charakter pozwala na złożoną, wielozmysłową ekspresję i sprzyja integracji osobistej narracji.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Tekst jest zbiorem uwag wstępnych dotyczących poruszanego w temacie zagadnienia. Autor tekstu postuluje konieczność poszerzenia zakresu kompetencji medialnych wśród arteterapeutów. Omawiana w artykule problematyka wymaga dalszych badań nad skutecznością i bezpieczeństwem stosowania form audiowizualnych w terapii.

Potencjały i pułapki związane z wykorzystaniem mediów cyfrowych do tworzenia sztuki w bezpośrednich sesjach arteterapii

Anita Stefańska — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Przedstawienie wykorzystania technologii cyfrowej jako medium do tworzenia sztuki w procesie arteterapii ze wskazaniem na możliwość poszerzenia zestawu istniejących narzędzi terapeutycznych.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Jakie w praktyce arteterapii dostrzega się obawy związane z adaptacją technologii cyfrowej i jakie potencjalne korzyści, szczególnie w kontekście terapii wizualnej? W celu zgłębienia tego zagadnienia zastosowano metodę analizy literatury naukowej oraz badań empirycznych.

PROCES WYWODU: Wywód nakreśla zmiany dokonujące się w obszarze arteterapii pod wpływem rozwoju technologii cyfrowej, która staje się nową modalnością terapeutyczną. W toku analizy wskazano zarówno potencjalne korzyści, jak i wyzwania związane z jej zastosowaniem w kontekście terapeutycznym.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Ukazano złożoność i niejednoznaczność procesu arteterapii cyfrowej, a także podkreślono potrzebę pogłębionych badań empirycznych nad implikacjami terapii kreatywnej z wykorzystaniem cyfrowego tworzenia sztuki.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Wykorzystanie mediów cyfrowych w arteterapii wymaga nie tylko znajomości technologii, ale także etycznego i profesjonalnego podejścia zarówno w pracy z klientami, jak i w szkoleniu arteterapeutów w zakresie kompetencji cyfrowych.

Ujarzmić lęk. Terapeutyczny potencjał ikonotekstów Tove Jansson

Hanna Dymel-Trzebiatowska — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem badania jest wskazanie na terapeutyczny potencjał utworów Tove Jansson: książki obrazkowej Kto pocieszy Maciupka? oraz ostatniego tomu serii ilustrowanych książek o Muminkach: Dolina Muminków w listopadzie.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problemem badawczym jest udzielenie odpowiedzi na pytanie: Jakie elementy w werbalno-wizualnej konstrukcji fabuły oraz w przedstawieniach głównych bohaterów sprawiają, że utwory te odczytywane są jako terapeutyczne? Metodą jest analiza treści na podstawie zaproponowanego przez Władimira Proppa modelu struktury bajki magicznej, odniesienia do psychologicznych teorii baśni oraz wybranych elementów kognitywnej teorii ikonotekstu według Marii Nikolajevej.

PROCES WYWODU: Najpierw usytuowano analizowane utwory na mapie twórczości Jansson. Następnie poddano analizie ikonotekst książki obrazkowej Kto pocieszy Maciupka? z przypisaniem mu funkcji z modelu Proppa oraz wskazano na znaczenia graficznej warstwy utworu z perspektywy teorii kognitywnej. Potem przybliżono postać Tofta z uwzględnieniem procesu jego upodmiotowienia. W podsumowaniu ujęto wspólne cechy obu bohaterów z perspektywy ich terapeutycznego oddziaływania.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Z przeprowadzonej analizy wynika, że obie postaci dzielą pewne wyrażone słowem i obrazem cechy, a fabuła spełnia wybrane funkcje bajki. Wielopoziomowe znaczenia związane z aspektem terapii są bardziej wyrafinowane w przypadku Tofta, co można wytłumaczyć tym, że jest bohaterem ostatniej, skierowanej w dużej mierze do dorosłych, części serii książek o Muminkach.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Jansson tworzyła mistrzowskie ikonoteksty, które są psychoobrazami niepewnych siebie i zalęknionych postaci, które przechodzą proces upodmiotowienia. Jednocześnie twórczość Jansson była swoistą autoarteterapią dla niej samej. Jej utwory są ponadczasowe i nadal mogą być wykorzystywane w biblioterapeutycznej pracy z dziećmi i dorosłymi.

Art Therapy Methods in Socio-Pedagogical Work With Forced Migrant Children

Inna Romanova — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem niniejszego badania było podsumowanie doświadczeń związanych z wykorzystaniem arteterapii w działaniach społecznych i pedagogicznych z dziećmi z doświadczeniem przymusowej migracji oraz określenie specyfiki jej wpływu na dzieci w ramach projektu SpilnoHub Kraków.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problemem badawczym jest pytanie: W jaki sposób arteterapia wpływa na dzieci zmuszone do migracji? Metody badawcze obejmowały analizę teoretyczną literatury przedmiotu, materiałów organizacji pozarządowych zajmujących się doradztwem oraz eksperymentalną weryfikację stosowania technik arteterapii w pracy z dziećmi z doświadczeniem przymusowej migracji.

PROCES WYWODU: W badaniu zidentyfikowano specyficzne problemy pojawiające się u dzieci z rodzin z doświadczeniem przymusowej migracji. Określono cechy arteterapii jako metody psychoterapii, która poprzez proces twórczy umożliwia człowiekowi poprawę jego stanu psycho-emocjonalnego. Podsumowano doświadczenia wykorzystania technik arteterapii w pracy z dziećmi migrantów.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Arteterapia w pracy z dziećmi zmuszonymi do migracji jest głównym narzędziem stosowanym zarówno przez organizacje pozarządowe, jak i lokalne instytucje społeczne, ale zazwyczaj jest ona stosowana w połączeniu z innymi narzędziami wsparcia społecznego i psychologicznego.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Brakuje empirycznie potwierdzonych wyników dotyczących wpływu arteterapii na różne etapy adaptacji dzieci z doświadczeniem przymusowej migracji do nowego środowiska społeczno-kulturowego. Uważamy, że praca grupowa z rodzinami dzieci z podobnymi problemami stanowi obiecujący obszar badań w dziedzinie arteterapii.

Arteterapia – edukacja artystyczna. Fuzje i różnice lub pytania o tożsamość dyscyplin

Edyta Nieduziak — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest analiza zależności między arteterapią a edukacją artystyczną w Polsce.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Główne pytanie brzmi: Jakie są zależności między tymi procesami opierającymi się na sztuce, a służącymi celom pozaartystycznym?

PROCES WYWODU: Punktem wyjścia jest charakterystyka rozwoju arteterapii wyrażająca się w jej definicji. W kolejnych częściach podejmowane są zagadnienia różnic i podobieństw oraz wzajemnych zmian, jakich mogą doświadczyć dyscypliny.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza założeń dyscyplin wskazuje na ich odmienność wynikającą z celów, metod pracy, miejsca realizacji, ale wzajemne przenikania mogą zmienić jakość zajęć terapeutycznych i relacji w szkole.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Określenie ich pól semantycznych i praktyki jest konieczne do kształtowania tożsamości obu dyscyplin.

Radzenie sobie ojców dzieci i młodzieży z chorobą rzadką – mukowiscydozą

Renata Zubrzycka — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Charakterystyka strategii radzenia sobie stosowanych przez ojców dzieci i młodzieży z CF oraz ich socjoekonomicznych uwarunkowań.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Jakie strategie radzenia sobie ze stresem mierzone COPE stosują badani ojcowie dzieci i młodzieży z CF w porównaniu z mężczyznami z grupy porównawczej? Badania 67 ojców dzieci i młodzieży z CF przeprowadzono z zastosowaniem metody sondażu diagnostycznego wraz z Inwentarzem do pomiaru radzenia sobie ze stresem COPE Ch.S. Carvera w polskiej adaptacji oraz krótkim kwestionariuszem ankiety dla ojców własnej konstrukcji. Grupę porównawczą stanowią mężczyźni zdrowi – wyniki zaczerpnięto z procedury walidacyjnej Inwentarza COPE.

PROCES WYWODU: W literaturze istnieje wiele doniesień wskazujących na dysproporcje w zakresie udziału w badaniach psychopedagogicznych matek i ojców dzieci z przewlekłą chorobą i niepełnosprawnością. Zauważalna tendencja do wzrostu zainteresowania środowisk naukowych analizą strategii zaradczych i ich uwarunkowań u ojców dzieci z CF stały się inspiracją do podjęcia eksploracji w omawianym obszarze.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Ojcowie dzieci i młodzieży z CF uzyskali znacząco niższe wyniki w zakresie strategii: planowania, wsparcia instrumentalnego i emocjonalnego oraz pozytywnego przewartościowania, a także istotnie wyższe nasilenie strategii akceptacji niż w grupie porównawczej. Badani istotnie częściej niż osoby w grupie normalizacyjnej stosują strategie zaprzeczania, wstrzymania działań oraz korzystania z alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Rezultaty badań własnych mogą stanowić przesłankę do specyfikacji pomocy psychosocjalnej adresowanej do ojców dzieci z CF oraz inspirację do pogłębienia poszukiwań korelatów zmiennej radzenia sobie w omawianej populacji.

Advancing Campus Sustainability. Practices in European Higher Education

Magdalena M. Popowska, Monika Sady — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Badanie analizuje, w jaki sposób czołowe europejskie uczelnie integrują zasady zrównoważonego rozwoju w infrastrukturze kampusów, koncentrując się na Celach Zrównoważonego Rozwoju (SDG) 6, 7, 11, 12 i 13. Pomimo rosnącego zainteresowania zrównoważonym rozwojem strategie i infrastruktura na poziomie kampusów pozostają słabo zbadane. Badanie uwidacznia rozbieżność między deklarowanymi zobowiązaniami a praktycznymi działaniami.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Zastosowano podejście mieszane – wykorzystano rankingi Times Higher Education Impact Rankings oraz jakościowe badania danych zastanych do analizy sześciu wiodących uniwersytetów w Unii Europejskiej.

PROCES WYWODU: Szkoły wyższe odgrywają kluczową rolę w promowaniu zrównoważonego rozwoju, ale jednocześnie szkodzą środowisku przez zużycie zasobów, dojazdy oraz wysokie zużycie energii i wody. Ich rozbudowana infrastruktura generuje znaczne ilości odpadów organicznych, zwiększając emisje. Pomimo tego wiele uczelni osiąga sukcesy w dziedzinie zrównoważonego rozwoju.

WYNIKI BADAŃ: Stwierdzono, że SDG 11 (zrównoważone miasta i społeczności) jest najczęściej uwzględniany, podczas gdy SDG 6 (czysta woda i warunki sanitarne) jest raportowany najrzadziej. Uczelnie częściej wyrażają zamiary, niż przedstawiają konkretne wyniki, a brak informacji w języku angielskim ogranicza transparentność. Wiele wysoko ocenianych instytucji nie traktuje zrównoważonego rozwoju kampusu jako priorytetu z powodu niestandardowych wskaźników, fragmentarycznej komunikacji i niespójnego raportowania.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Autorzy sugerują poprawę dostępu do danych, standaryzację narzędzi pomiarowych oraz uwzględnienie w dalszych badaniach także uczelni spoza rankingów, aby uzyskać pełniejszy obraz zrównoważonego rozwoju w szkolnictwie wyższym. Ma to praktyczne znaczenie dla polityki, zarządzania i międzynarodowej współpracy w zakresie zrównoważonego rozwoju kampusów.

Gender Differences in Communication Styles. A Systematic Review Using the PRISMA Protocol

Aleksandra Witoszek-Kubicka, Krzysztof Rudziński — wto, 30 wrz 2025 00:00:00 +0000

CEL NAUKOWY: Głównym celem niniejszego opracowania jest wskazanie aktualnych różnic i podobieństw w stylach komunikacji kobiet i mężczyzn, ze szczególnym uwzględnieniem cech komunikacyjnych pokolenia Z.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Artykuł podejmuje problematykę wpływu różnic płciowych i pokoleniowych na styl komunikacji. Aby odnieść się do tej kwestii, przeprowadzono systematyczny przegląd literatury z wykorzystaniem protokołu PRISMA. Przegląd obejmował recenzowane artykuły open‑access opublikowane od 2013 roku, pochodzące z baz Web of Science i Scopus, a po zastosowaniu kryteriów włączenia w przeglądzie uwzględniono 25 artykułów.

PROCES WYWODU: Proces argumentacji w tym artykule oparty jest na szczegółowej analizie istniejącej literatury dotyczącej różnic płciowych w komunikacji.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza zidentyfikowanych badań ujawnia utrzymujące się różnice w stylach komunikacji między kobietami a mężczyznami. Komunikacja kobiet jest bardziej emocjonalna i ukierunkowana na budowanie relacji, podczas gdy komunikacja mężczyzn jest bardziej bezpośrednia, konkretna i skoncentrowana na asertywności w kwestii władzy i statusu. Niemniej jednak badania, które zostały przeanalizowane, koncentrowały się głównie na komunikacji interpersonalnej, a nie na kontekstach zawodowych, z ograniczoną uwagą poświęconą pokoleniu Z.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Przegląd literatury wskazuje na istotną lukę badawczą dotyczącą komunikacji ze względu na płeć w kontekstach zawodowych oraz stylów komunikacji pokolenia Z. Zaleca się przeprowadzenie dalszych badań w tych obszarach, zwłaszcza w świetle rosnącej obecności pokolenia Z na rynku pracy oraz ewoluujących wzorców komunikacyjnych.