Narracja źródłem wiedzy w pedagogice / Narrative as a source of knowledge in pedagogy

  • Miłosz Mółka Dr Miłosz Mółka, Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Wydział Pedagogiczny, Instytut Bezpieczeństwa i Edukacji Obywatelskiej, Katedra Edukacji dla Bezpieczeństwa, ul. Romana Ingardena 4, 30-060 Kraków. E-mail: milosz.molka@up.krakow.edu.pl
  • Janusz Mółka Ks. dr Janusz Mółka SJ, Akademia Ignatianum w Krakowie, Wydział Pedagogiczny, Instytut Nauk o Wychowaniu, Katedra Pedagogiki Ogólnej i Teorii Wychowania, ul. Mikołaja Kopernika 26, 31-501 Kraków. E-mail: janusz.molka@ignatianum.edu.pl
Słowa kluczowe: badania jakościowe, narracja, pedagogika dyskursywna, tożsamość narracyjna

Abstrakt

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest usystematyzowanie wiedzy o narracji oraz wskazanie jej specyfiki i miejsca w kontekście badań jakościowych prowadzonych na gruncie nauk społecznych, w szczególności pedagogiki.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem artykułu powiązany został z pytaniem o to, czym jest narracja i jakie może ona mieć znaczenie dla badań pedagogicznych. Poszukując odpowiedzi na tak postawione pytanie – problem artykułu – odwołano się do krytycznej analizy literatury przedmiotu, a następnie porównano zebrane wyniki po to, by na tej podstawie podjąć próbę naszkicowania naukowego waloru narracji.

PROCES WYWODU: Analizę literatury przedmiotu wyznaczył hermeneutyczny kierunek rozważań: począwszy od określenia znaczenia narracji w pedagogice, poprzez przybliżenie jednej z jej głównych kategorii, czyli tzw. „autokreacji tożsamości”, do ukazania zależności zachodzących między pedagogiką społeczną a pedagogiką dyskursywną.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: W wyniku przeprowadzonych analiz zasygnalizowano naukowe znaczenie narracji w badaniach jakościowych. Znaczenie to swoją naukową legitymizację upatruje w funkcji eksploracyjnej, która skupia się przede wszystkim na wyjaśnieniach dotyczących sposobu rozumienia świata przez badanych (autorów narracji). Tym samym dowartościowuje ono humanistyczne spojrzenie na problematykę szeroko rozumianej rzeczywistości wychowawczej.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Narracje od niedawna uczyniono przedmiotem badań w pedagogice. Mimo to obserwuje się duże zainteresowanie możliwościami, jakie niesie ze sobą ich wykorzystanie w badaniach pedagogicznych. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że poza poprawnymi metodologicznie i ugruntowanymi teoretycznie analizami narracji zdarzają się przypadki posługiwania się nimi bez należytego namysłu, co w konsekwencji prowadzi do spadku ich wartości. W celu ograniczenia nakreślonego ryzyka w postaci banalizacji potencjału wynikającego z narracyjnego odczytywania rzeczywistości edukacyjnej postuluje się, aby w prowadzonych badaniach pedagogicznych korzystać z transparentnych i uznanych naukowo procedur. Jedną z nich może być np. metoda wywiadu narracyjnego oparta na założeniach opracowanych przez niemieckiego socjologa Fritza Schützego lub technika analizy strukturalnej, którą w Polsce promują m.in. Zbigniew Marek i Anna Walulik. Obie procedury z powodzeniem wykorzystywane są nie tylko przez czołowych przedstawicieli badań narracyjnych w Niemczech, ale coraz częściej także przez rodzimych badaczy.




Bibliografia

Bal, M. (2012). Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Baszczak, B. (2011). Tożsamość człowieka a pojęcie narracji. Analiza i egzystencja 14, s. 123-140.

Burzyńska, A. (2004). Kariera narracji. O zwrocie narratywistycznym w humanistyce. Teksty Drugie 1-2, s. 43-64.

Ciechowska, M. i Szymańska, M. (2017). Wybrane metody jakościowe w badaniach pedagogicznych. Część I. Kraków: Bal, M. (2012). Narratologia. Wprowadzenie do teorii narracji. Kraków: WUJ.

Baszczak, B. (2011). Tożsamość człowieka a pojęcie narracji. Analiza i Egzystencja, 14, 123-140.

Burzyńska, A. (2004). Kariera narracji. O zwrocie narratywistycznym w humanistyce. Teksty Drugie 1-2, 43-64.

Ciechowska, M. i Szymańska, M. (2017). Wybrane metody jakościowe w badaniach pedagogicznych. Część I. Kraków: Wydawnictwo Akademii Ignatianum, Wydawnictwo WAM.

Chase, E. (2009). Wywiad narracyjny. Wielość perspektyw, podejść, głosów. W: N.K. Denzin

i Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych. T. II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Dróżka, W. (2014). Badania biograficzne w pedeutologii. Stan i kierunki ewolucji. Przegląd Badań Edukacyjnych, 19(2), 211-234.

Gałkowski, S. (2016). Długomyślność. Wprowadzenie do filozofii wychowania. Kraków: Wydawnictwo Akademii Ignatianum, Wydawnictwo WAM.

Jemielnik, J. (2013). Wybrane aspekty badań narracyjnych w kontekście analizy biografii muzycznych. Annales Universitatis Mariae Curie‑Skłodowska, 1(11), 91-102.

Kaźmierska, K. (2013). Badania biograficzne w naukach społecznych. Przegląd Socjologii Jakościowej, 4(9), 6-10.

Kaźmierska, K. (red.). (2012). Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów. Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”.

Klus‑Stańska, D. (2002). Narracje w szkole. W: J. Trzebiński (red.), Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Kos, E. i Urbaniak‑Zając, D. (2013). Badania jakościowe w pedagogice. Wywiad narracyjny i obiektywna hermeneutyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Królikiewicz, R. (2017). Doświadczenie edukacji domowej i edukacji tradycyjnej – w narracji maturzysty. Studia Paedagogica Ignatiana, 3(20), 161-181.

Krüger, H.-H. (2007). Metody badań w pedagogice. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Kwiatkowska, A. (1999). Tożsamość a społeczne kategoryzacje. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

Lalak, D. (2010). Życie jako biografia. Podejście biograficzne w perspektywie pedagogicznej. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.

Lalak, D. (2014). Wstęp. W: R. Krenz (red.), Aktywna biografia w przestrzeni społecznej. Kwidzyn: Stowarzyszenie Eko‑inicjatywa.

Marek, Z. (2017). Pedagogika towarzyszenia. Perspektywa tradycji ignacjańskiej. Kraków: Wydawnictwo Akademii Ignatianum.

Mółka, M. (2017). Analiza strukturalna narracji procedurą badawczą w naukach pedagogicznych. W: J. Mółka i A. Walulik (red.), Septuaginta pedagogiczno‑katechetyczna.

Kraków: Wydawnictwo Akademii Ignatianum.

Mółka, M. (2018). Między inkluzją a ekskluzją w resocjalizacji. Perspektywa biograficzna w pedagogicznej refleksji nad readaptacją społeczną. Kraków: Wydawnictwo Akademii Ignatianum, Wydawnictwo WAM.

Nizińska, A. (2007). O pożytkach z narracyjnego odczytywania świata społecznego. W: E. Kurantowicz i M. Nowak‑Dziemianowicz (red.), Narracja – krytyka – zmiana. Praktyki badawcze we współczesnej pedagogice. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP we Wrocławiu.

Nowak‑Dziemianowicz, M. (2011). Narracja – Tożsamość – Wychowanie. Perspektywa przejścia i zmiany. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja: kwartalnik myśli społeczno‑pedagogicznej, 3(55), 37-53.

Nowak‑Dziemianowicz, M. (2013). Narracyjne możliwości pedagogiki a kryzys kultury i wychowania. Forum Oświatowe, 3(50), 35-60.

Nowak‑Dziemianowicz, M. (2014). Narracja w pedagogice – znaczenie, badania, interpretacje.

Kultura i Edukacja, 2(102), 7-44.

Silverman, D. (2012). Prowadzenie badań jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Surma, B. (2017). Rozwój metody narracji w wychowaniu religijnym dzieci w poglądach polskich pedagogów. Polska Myśl Pedagogiczna, 3, 163-174.

Śliwerski, B. (2015). Nauki o wychowaniu a pedagogika. Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, 1(1), 14-41.

Tokarska, U. (2014). Status podejścia narracyjnego we współczesnej psychologii. Czasopismo

Psychologiczne, 20(1), 65-71.

Trzebiński, J. (2002). Narracyjne konstruowanie rzeczywistości. W: J. Trzebiński (red.), Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Urbaniak‑Zając, D. (2011). Badania jakościowe jako źródło (naukowej) wiedzy pedagogicznej. W: T. Hejnicka‑Bezwińska (red.), Pedagogika ogólna. Dyskursy o statusie naukowym i dydaktycznym. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Urbaniak‑Zając, D. (2017). Narracja a biograficzna perspektywa badawcza. Studia Interdyscyplinarne, 1(4), 47-62.

Walulik, A. (2012). Edukacyjne wspomaganie dorosłych w refleksji nad życiem. Kraków: Wydawnictwo Akademii Ignatianum, Wydawnictwo WAM.

Opublikowane
2018-09-06
Jak cytować
Mółka, M., & Mółka, J. (2018). Narracja źródłem wiedzy w pedagogice / Narrative as a source of knowledge in pedagogy. Horyzonty Wychowania, 17(42), 111-123. https://doi.org/10.17399/HW.2018.174208