Wybrane konteksty i strategie profesjonalnej pracy z opowieścią   Do not harm. Help. Develop.  Selected contexts and strategies of professional story-work

Urszula Tokarska

doi:10.17399/HW.2018.174207

Urszula Tokarska Pracownia Psychologii Wspomagania Rozwoju Człowieka w Katedrze Psychologii Wydziału Pedagogiczny Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie

DOI: https://doi.org/10.17399/HW.2018.174207

Słowa kluczowe: psychologia narracyjna, praca z opowieścią, bajkoterapia

Abstrakt

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest wskazanie na wybrane uwarunkowania optymalizacji profesjonalnej pracy z tekstami narracyjnymi wykorzystywanymi w procesie wychowania.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem badawczy stanowi niewspółmierność między aktualną krajową „modą na bajkoterapię” a korzystaniem podczas niej z optymalizujących proces wychowania ustaleń psychologii narracyjnej. Porównano zawartość treściową dostępnej wiedzy na temat możliwości całożyciowego wspomagania narracyjnego trybu funkcjonowania człowieka z oferowaną w literaturze krajowej metodyką pracy z bajką.

PROCES WYWODU: I. Określenie ramowego zakresu wiedzy na temat narracyjnego funkcjonowania człowieka w biegu życia. II. Wskazanie na konsekwencje braku uwzględniania ustaleń psychologii narracyjnej w oddziaływaniach wychowawczy ch. III. Poszukiwanie optymalnych uwarunkowań interakcji odbiorcy z tekstem narracyjnym.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: I. Brak profesjonalizmu w pracy z opowieścią może obniżać efekty działań bądź szkodzić odbiorcy. II. Precyzyjne postępowanie na wszystkich etapach pracy z tekstem optymalizuje osiąganie metodami narracyjnymi wieloaspektowych celów wychowawczo‑rozwojowych. III. Włączanie doraźnych narracyjnych oddziaływań w szerszy kontekst rozwoju opowieści o życiu przynosi bardziej wyraziste i długotrwałe efekty.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Wskazanie na pozytywne efekty włączania pracy z tekstem narracyjnym odnoszącej się do bieżących kwestii wychowawczych w szerszy, prorozwojowy kontekst całożyciowej narracyjnej promocji zdrowia. Prezentacja autorskiego modelu pracy z opowieścią. Rekomendacje dla programów kształcenia umiejętności pracy z opowieścią w obszarze wychowania.

Biogram autora

Urszula Tokarska, Pracownia Psychologii Wspomagania Rozwoju Człowieka w Katedrze Psychologii Wydziału Pedagogiczny Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie

Urszula Tokarska, dr nauk humanistycznych, psycholog, Kierownik Pracowni Psychologii Wspomagania Rozwoju Człowieka w Katedrze Psychologii UP Kraków. Swoje zainteresowania naukowe koncentruje wokół psychologii biegu życia ludzkiego, psychologii egzystencjalnej oraz narracyjnej, a także możliwości zawartych w jakościowych metodach poznawania i oddziaływania na człowieka. Autorka akademickich kursów nauczania psychologii narracyjnej oraz oryginalnych warsztatów, m. in. Bajkowej Szkoły Mądrości, treningu Życie jako Opowieść – narracyjne formy pracy z materiałem autobiograficznym, a także narracyjnej gry (auto)biograficznej W osiemdziesiąt historii do-o-KOŁA ŻYCIA. Posiada certyfikat terapeuty narracyjnego, jest członkiem European Society for Research on the Education of Adults, Polskiego Towarzystwa Biblioterapeutycznego oraz Polskiego Towarzystwa Badania Gier. Wykłady oraz zajęcia praktyczne prowadzi zarówno w kraju, jak i na kilku uniwersytetach europejskich; współpracuje na stałe z Laboratory of Psychological Research, School of Education, University of Crete w Rethymo oraz (ostatnio) z Miami University w USA. W ostatnich latach specjalizuje się dodatkowo w przeznaczonym dla osób dorosłych egzystencjalnie zorientowanym poradnictwie narracyjnym oraz w prowadzeniu kursów z zakresu storytellingu, badając m. in. w ich obrębie możliwości wykorzystania we wspomaganiu rozwoju człowieka dorosłego idei gier (auto)biograficznych. Aktualnie zajmuje się ideą esencjalizacji oraz transmisji międzypokoleniowej doświadczenia autobiograficznego (projekt List do Wnuka), teoretyczną konceptualizacją oraz empiryczną weryfikacją pojęcia mądrości narracyjnej oraz monografią habilitacyjną pt. Od autobiografii kompaktowej do hipertekstowej opowieści o życiu. Narracyjne formy integracji doświadczenia indywidualnego.

Bibliografia

Bacchilega, C. (2013). Fairy Tales Transformed? Twenty‑First‑Century Adaptations and the Politics of Wonder. Detroit: Wayne State University Press.

Bettelheim, B. (1980). Owners of Their Faces. W: B. Bettelheim, Surviving and Other Essays. New York: Vintage Books Edition, 108-109.

Bettelheim, B. (1985). Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, t. I-II. Warszawa: PIW.

Boje, D.M. i Tourani, N. (2012). Storytelling, czyli o materialności praktyk opowiadania. W: D. Jemielniak (red.), Badania jakościowe. Podejścia i teorie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Brett, D. (2002). Bajki, które leczą, t. I-II. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Bruner, J. (1990). Życie jako narracja. Kwartalnik Pedagogiczny, 4, 3-17.

Buscaglia, L. (2015). Jesień liścia Jasia. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Canfield, J., Hansen, M.V., Hansen, P. i Dunlap, I. (red.). (2000). Balsam dla duszy dziecka czyli opowiadania o odwadze, nadziei i radości. Poznań: Rebis.

Cavanaught, B. (2002). Sto opowiadań o nadziei i odwadze. Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów.

Danek, D. (1985). Elementarz człowieczy. W: B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, t. I. Warszawa: PIW, 23-27.

Dryll, E. (2013). Wrastanie w kulturę: transmisja narracji w wychowaniu rodzinnym. Warszawa: Wydawnictwo Eneteia.

Dunin, K. (2000). Karoca z dyni. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

Erikson, E. (1963). Childhood and Society. New York: WW. Norton.

Erikson, E.H. i Erikson, J.M. (2011). Dopełniony cykl życia. Gliwice: Wydawnictwo Helion.

Falkiewicz‑Szult, M. (2006). Przemoc symboliczna w przedszkolu. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Ferrero, B. (2010). 365 krótkich opowiadań dla ducha. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.

Geisler, U. i Viehoff, H. (1999). „Ania się nudzi” i inne opowiadania dla dzieci w wieku od 4 do 10 lat. Kielce: Jedność.

Grotberg, E. (2000). Zwiększanie odporności psychicznej, wzmacnianie sił duchowych. Warszawa: Wydawnictwo Żak.

Harnisch, G. (2001). Podróże w wyobraźni. Jak pomagać dzieciom w uzyskaniu wewnętrznego spokoju. Warszawa: PAX.

Keyserlingk, L. (2000). Opowieści dla duszy dziecięcej. Kielce: Jedność.

Keyserlingk, L. (2001). I nagle zrobiło się cicho. Opowiadania o śmierci i pożegnaniach. Kielce: Jedność.

Kohlberg, R. i Mayer, R. (1993). Rozwój jako cel wychowania. W: Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.), Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach. Toruń: Wydawnictwo „Edytor”.

Kołyszko, W. i Tomaszewska, J. (2011). Smoki jak my: „dbajki” dla dużych i małych. Warszawa: Fundacja „Drabina Rozwoju”.

Kostecka, W. (2016). Baśniowe herstory. Postmodernistyczne strategie reinterpretacyjne Angeli Carter, Tanith Lee i Emmy Donoghue. Creatio Fantastica, 2 (53), 21-42.

Koźmińska, I. i Olszewska E. (2007). Z dzieckiem w świat wartości. Warszawa: Świat Książki.

Koźmińska, I. i Olszewska E. (2010). Wychowanie przez czytanie. Warszawa: Świat Książki.

Litwinowicz, M. (red.). (2006). Przyjemności opowiadania. Warszawa: Instytut Kultury Polskiej UW.

Ługowska, J. (2016). Literackie dzieciństwo. W kręgu czytelniczych inicjacji. Polonistyka. Innowacje, 3.

Maxwell, R. i Dickman, R. (2008). Elementy perswazji. Historie wnikające w umysł: sprzedawanie i motywowanie przez opowiadanie. Warszawa: MT Biznes.

Meyer‑Glitza, E. (2001). Kiedy Pani Złość przychodzi z wizytą. Terapeutyczne opowiadania dla impulsywnych dzieci. Kielce: Jedność.

McKim, E. i Randall, W. (2007). From psychology to poetics: Aging as a literary process. Journal of Aging, Humanities, and the Arts, 1, 147-158.

Molicka, M. (2002). Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.

Molicka, M. (2011). Biblioterapia i bajkoterapia: rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina.

Morgan, A. (2000). What is narrative therapy? An easy‑to‑read introduction. Australia: Dulwich Centre Publications.

Muszyński, H. (2000). Psychoterapia i wychowanie jako formy interwencji w rozwój jednostki.

W: B. Kaja (red.), Wspomaganie rozwoju: psychostymulacja i psychokorekcja, t. II. Bydgoszcz:

Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 27-43.

Noonan, (2011). The Ripple Effect. A Story of the Transformational Nature of Narrative Care.

W: G. Kenyon, E. Bohlmeijer i W.L. Randall (2011). Storying Later Life. Issues, Investigations

and Interventions in Narrative Gerontology. Oxford: Oxford University Press, 354-365.

Oehlmann, Ch. (2012). O sztuce opowiadania. Jak snuć opowieści, prawić baśnie, gawędzić i opowiadać historie. Vedemecum praktyka. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Oleś, P.K. (2011). Psychologia człowieka dorosłego. Warszawa: PWN.

Peju, P. (2008). Dziewczynka w baśniowym lesie. O poetykę baśni: w odpowiedzi na interpretacje psychoanalityczne i formalistyczne. Warszawa: Wydawnictwo Sic!

Pertrel, C. i Pertrel, R. (2012). Baśnie w przedszkolu. Bajkoterapia w pracy z dziećmi. Kielce: Jedność.

Piquemal, M. (2004). Bajki filozoficzne. Warszawa: Wydawnictwo Muchomor.

Randall, W.L. i McKim A. (2008). Reading Our Lives: the Poetics of Growing Old. Oxford: Oxford University Press.

Reese, E., Yan, Ch. i Hayne, H. (2010). Emerging Identities: Narrative and Self from Early Childhood to Early Adolescence. W: K.C. Mc Lean i M. Pasupathi (red.), Narrative Development in Adolescence. Creating the Storied Self . New York: Springer Science & Business Media, 23-43.

Schieder, B. (2006). Bajki dodają odwagi. Wychowanie ku wartościom i rozwój osobowości. Kielce: Jedność.

Siegel, D.J. (2011). Psychowzroczność. Przekształć własny umysł zgodnie z regułami nowej wiedzy o empatii. Poznań: Media Rodzina.

Siemież, M. i Siemież, A. (red.). (2008). Arteterapia w edukacji i rozwoju człowieka. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.

Silf, M. (2005). W poszukiwaniu mądrości życia. 100 opowiastek z całego świata. Poznań: Zysk i S-ka. Skrzypek, M. (opr.). Kultura opowiadania – tęsknota za żywą narracją. Pozyskano z: http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/kultura‑ (dostęp: 30.11.2017).

Tokarska, U. (2008). Wybrane strategie wykorzystania tekstów literackich w narracyjnych oddziaływaniach profilaktycznych. W: B. Janusz, K. Gdowska i B. de Barbaro (red.), Narracja. Teoria i praktyka. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 471-499.

Tokarska, U. (2009a). Bajkowa Szkoła Mądrości: czy potrzebujemy dziś jeszcze opowiadanych

historii? Pozyskano z: plasterek.pl (dostęp: 11.11.2017).

Tokarska, U. (2009b). Psychologiczne formy pracy z bajką edukacyjną. Pozyskano z: plasterek.

pl (dostęp: 11.11.2017).

Tokarska, U. (2010). „Stawać się Panem Własnego Oblicza”. O możliwościach intencjonalnych oddziaływań narracyjnych w biegu życia ludzkiego. W: M. Straś‑Romanowska, B. Bartosz i M. Żurko (red.), Psychologia małych i wielkich narracji. Warszawa: Eneteia, Wydawnictwo Psychologii i Kultury, 293-314.

Tokarska, U. (2015). Narracyjna promocja zdrowia. Założenia teoretyczne, metody pracy, obszary zastosowań. Studia Edukacyjne, 35, 327-348.

Trzebiński, J. (2002). Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Ungeheuer‑Gołąb, A. i Chrobak, M. (red.). (2012). Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Ungeheuer‑Gołąb,

A. i Kopeć, U. (red.) (2016). Literatura i inne sztuki w przestrzeni edukacyjnej dziecka. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

B.

Vopel, C. (2003). Sztuka opowiadania, sztuka słuchania. Kraków: Impuls.

Wais, J. (2006a). Ścieżki baśni: symboliczne wędrówki do wnętrza duszy. Warszawa: Wydawnictwo „Enteia”.

Wais, J. (2006b). Siostra śmierć. O sztuce życia i umierania. Warszawa: Wydawnictwo „Enteia”.

Wasiewska, A. (2012). Fantastyka baśniowa a dziecko – wychowanie czy manipulacja? Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersyteu Gdańskiego.

Wasiewska, A. (2013). Archetypy świata dziecięcego. Światy wyobraźni w narracjach dzieci. Warszawa: Wydawnictwo Harmonia.

Zarych, E. (2009). Baśnie o szczęściu i nieszczęściu i o tym, co w życiu najważniejsze. Kraków:

Wydawnictwo WAM.

Zawadzka, E. i Rawa‑Kochanowska, A. (2015). Magiczny świat bajek i baśni. Metafory i symbole w procesie wspomagania dziecka w rozwoju. Warszawa: Difin.

Zipes, J. (2002). On the Use and Abuse of Folk and Fairy Tales with Children. Bruno Bettelheim’s Moralistic Magic Wand. W: J. Zipes, Breaking the Magic Spell. Radical Theories of Folk and Fairy Tales. Lexington: The University Press of Kentucky, 179-205.

Żłobicki, W. (2002). Syndrom Kopciuszka, czyli ukryty program baśni. W: W. Żłobicki, Ukryty program w edukacji. Między niewiedzą a manipulacją. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 85-94.