Osoba starsza a kryzys we współczesnej rodzinie w ujęciu systemowym
Abstrakt
CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest ukazanie osoby starszej w systemowym modelu rodziny ze szczególnym zwróceniem uwagi na aspekt opieki nad nią oraz na jej potencjał w sytuacji kryzysów, jakie mają miejsce w obrębie rodziny.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem badawczy, jaki został podjęty w niniejszym artykule, zawarty jest w pytaniach: Jakie znaczenie w życiu osób starszych ma rodzina? Jaką rolę odgrywają osoby starsze w systemowym modelu rodziny? Jak przebiega opieka nad osobami starszymi w systemowym modelu rodziny, w której obrębie występują kryzysy? Wykorzystana została metoda analityczno-syntetyczna oparta na wybranej literaturze przedmiotu.
PROCES WYWODU: Zaprezentowana została systemowa teoria rodziny, w której osoby starsze nie są jedynie biorcą opieki, lecz za pomocą posiadanych zasobów stanowią nieocenione wsparcie dla innych członków. Następnie przedstawione zostały przemiany we współczesnej rodzinie, które zaobserwować można na skutek uwarunkowań społeczno-kulturowych. Wywołały one w obrębie rodziny kryzysy, które w pracy ukazane zostały na przykładzie opieki nad osobami starszymi.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Obserwowany zanik rodzin wielopokoleniowych, a także obniżenie jakości relacji międzygeneracyjnych doprowadził do tego, że osoby starsze utraciły ówczesną rolę oraz odchodzi się od dostrzegania ich potencjału. W sytuacji braku ich samodzielności opieka nad osobami starszymi może przybierać coraz częściej formę instytucjonalną, za co odpowiedzialne są wspomniane uwarunkowania społeczno-kulturowe.
WNIOSKI, INNOWACJE,REKOMENDACJE: Za pomocą edukacji powinno przekazywać się wiedzę na temat wartości relacji międzygeneracyjnych, a także potrzeb osób starszych, dla których rodzina stanowi najważniejsze środowisko, a w której szczególnego znaczenia nabiera troska o najstarszych jej członków.
Bibliografia
Białek-Szwed, O. (2019). Przemiany społeczno-kulturowe XXI wieku a poczucie braku stabilizacji – perspektywa medioznawcza. Perspektywy Kultury 24(1), 129-138.
Borowik, J. (2015). Znaczenie relacji rodzinnych w życiu osób starych. W: I. Taranowicz i S. Grotowska (red.), Rodzina wobec wyzwań współczesności. Wybrane problemy (s. 139-150). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ARBORETUM.
Brzezińska, M. (2011). Proaktywna starość. Strategie radzenia sobie ze stresem w okresie późnej dorosłości. Warszawa: Difin SA.
Brzezińska, A.I. i Hejmanowski, S. (2019). Okres późnej dorosłości. Jak rozpoznać ryzyko i jak pomagać? W: A.I. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa (s. 623-664). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Cierpka, A. (2003). Systemowe rozumienie funkcjonowania rodziny. W: A. Jurkowski (red.), Z za- gadnień współczesnej psychologii wychowawczej (s. 107-129). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Czekanowski, P. (2002). Rodzina w życiu osób starszych i osoby starsze w rodzinie. W: B. Synak (red.), Polska starość (s. 140-172). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
de Barbaro, M. (1999). Struktura rodziny. W: B. de Barbaro (red.), Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny (s. 45-55). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Doniec, R. (2001). Rodzina wielkiego miasta: przemiany społeczno-moralne w świadomości trzech pokoleń. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Drożdżowicz, L. (1999). Ogólna teoria systemów. W: B. de Barbaro (red.), Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny (s. 9-17). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dyczewski, L. (1994). Ludzie starzy i starość w społeczeństwie i kulturze. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Gałęska, U. (2015). Przeobrażenia więzi rodzinno-społecznych w rodzinie w XXI wieku. Wychowanie w Rodzinie 11(1), 27-41.
Krok, D. (2010). Systemowe ujęcie rodziny w badaniach dobrostanu psychicznego jej członków. W: D. Krok i P. Landwójtowicz (red.), Rodzina w nurcie współczesnych przemian (s. 359-368). Opole: Uniwersytet Opolski.
Luty-Michalak, M. (2017). Siła więzi rodzinnych osób starszych. Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne 18(1), 41-49.
Olearczyk, T. (2008). Funkcjonowanie rodziny w przestrzeni nieobecności. W: G. Makiełło-Jarży (red.), Wymiary przestrzeni życiowej współczesnej rodziny (s. 55-65). Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o. Oficyna Wydawnicza AFM.
Ostoja-Zawadzka, K. (1999). Cykl życia rodzinnego. W: B. de Barbaro (red.), Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny (s. 18-30). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pieńkos, M. (2015). Dziadkowie w wychowaniu wnuków na podstawie opinii osób młodych i starszych. Forum Pedagogiczne 5(2), 279-289.
Różański, T. (2015). Z problematyki przemian i zagrożeń współczesnej rodziny. Teologia i Człowiek 32(4), 129-141.
Różański, T. (2017). Współczesna rodzina jako środowisko życia i aktywności osób starszych. Wybrane kwestie. Teologia i Człowiek 40(4), 225-240.
Rudnik, A. (2014). Relacje międzypokoleniowe w rodzinie – perspektywa gerontologiczna. W: P. Szukalski (red.), Relacje międzypokoleniowe we współczesnych polskich rodzinach (s. 41-55). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się i starości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Straś-Romanowska, M. (2020). Późna dorosłość. Wiek starzenia się. W: B. Harwas-Napierała i J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka (s. 263-292). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szarota, Z. (2015). Uczenie się starości. Edukacja Dorosłych 1, 23-35.
Szatur-Jaworska, B. (2014). Starość w polskiej rodzinie. W: P. Szukalski (red.), Relacje międzypokoleniowe we współczesnych polskich rodzinach (s. 25-40). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Szczepaniak-Sienniak, J. (2014). Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania relacji międzypokoleniowych w rodzinie we współczesnej Polsce – wybrane zagadnienia. W: P. Szukalski (red.), Relacje międzypokoleniowe we współczesnych polskich rodzinach (s. 9-23). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Świętochowski, W. (2007). Rodzina w ujęciu systemowym. W: I. Janicka i H. Liberska (red.), Psychologia rodziny (s. 21-45). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Topij-Stempińska, B. (2010). Rodzina i jej przemiany na przestrzeni wieków. W: A. Błasiak i E. Dybowska (red.), Wybrane zagadnienia pedagogiki rodziny (s. 25-42). Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum” – Wydawnictwo WAM.
Wawrzyniak, J.K. (2011). Opiekuńczo-wychowawcza rola dziadków w rodzinie. Pedagogika Rodziny 1(2), 95-103.
Wawrzyniak, J.K. (2017). Starość człowieka – szanse i zagrożenia. Implikacje pedagogiczne. Warszawa: CeDeWu.
Wrótniak, J. (2015). Zasoby psychospołeczne osób w podeszłym wieku z poczuciem samotności. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Zboina, B., Kałdon, B., Król, H. i Baklarz-Kowalska, B. (2011). Kryzys w starości w ujęciu pedagogicznym. Forum Pedagogiczne 1, 71-85.
Copyright (c) 2021 Horyzonty Wychowania
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uwagi dotyczące praw autorskich
Autorzy publikujący w tym czasopiśmie wyrażają zgodę na następując warunki:
- Autorzy zachowują prawa autorskie, przyznając czasopismu prawo do pierwszej publikacji swojego tekstu jednocześnie zarejestrowanego pod numerem licencji CC BY-ND, która pozwala innym na korzystanie z tego tekstu z uznaniem autorstwa tekstu oraz pierwotnej publikacji w tym czasopiśmie.
- Autorzy proszeni są o nawiązywanie odrębnych, dodatkowych porozumień wynikających z umowy, dotyczących dystrybucji opublikowanej w czasopiśmie wersji tekstu nie na prawach wyłączności (np. opublikowanie go w repozytorium instytucji lub w innym czasopiśmie), z potwierdzeniem pierwszej publikacji w tym czasopiśmie.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
