Cierpienie duchowe dziecka w wyniku śmierci rodzica

Jadwiga Daszykowska-Tobiasz

doi:10.35765/hw.2022.2158.07

Jadwiga Daszykowska-Tobiasz Uniwersytet Rzeszowski https://orcid.org/0000-0001-6182-1855

DOI: https://doi.org/10.35765/hw.2022.2158.07

Słowa kluczowe: dziecko, cierpienie duchowe, śmierć, strata, rodzic

Abstrakt

CEL NAUKOWY: Celem podjętych rozważań jest poznanie i zrozumienie cierpienia duchowego dziecka w wyniku śmierci rodzica.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: W kontekście określonego celu problem badawczy zawarto w pytaniu: Jaki jest obraz cierpienia duchowego dziecka w wyniku śmierci rodzica? Odpowiedzi na postawione pytanie badawcze poszukiwano w świetle zarysu teorii i wyników analizy narracji.

PROCES WYWODU: Problem cierpienia duchowego dziecka będącego następstwem śmierci rodzica nie jest w pełni poznany w pedagogice, stąd występuje potrzeba czynienia go przedmiotem badań. Narracja jest jedną z metod poznawania niepowtarzalnych biografii ludzkich. Dotarcie do nieuchwytnego empirycznie świata dziecięcej duchowości jest istotnym warunkiem jego wsparcia w sytuacji doświadczania bólu duchowego.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Dziecko cierpiące duchowo w wyniku śmierci rodzica odczuwa zwątpienie, pustkę i poczucie braku sensu, przy tym nie zawsze otrzymuje wystarczające wsparcie. Unika‑ nie przez dorosłych rozmów z dziećmi o umieraniu, śmierci, roli Boga, życiu wiecznym przyczynia się do potęgowania ich cierpienia. Wychowanie dzieci do śmierci daje im możliwość zrozumienia jej fenomenu, stanowi zaczyn duchowego rozwoju i przygotowania do życia.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Przeprowadzony wywód uzasadnia potrzebę przełamywania tabu śmierci w pedagogice, wdrożenia treści tanatologicznych i eschatologicznych do programów kształcenia na wszystkich poziomach edukacji, a także włączenia wychowania do śmierci w nurt wychowania ogólnego.

Bibliografia

Ablewicz, K. (1998). Hermeneutyka i fenomenologia w badaniach pedagogicznych. W: S. Palka (red.), Orientacje w metodologii badań pedagogicznych (s. 25-41). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Augustyn, J. (2000). Świat naszych uczuć. Mały przewodnik w poznawaniu i kształtowaniu ludzkich uczuć. Wydawnictwo M.

Binnebesel, J. i Godawa, G. (2017). Luminarze tanatopedagogiki. W:A. Walulik CSFN i J. Mółka SJ (red.), Septuaginta pedagogiczno-katechetyczna. Księga jubileuszowa dedykowana Księdzu Profesorowi dr. hab. Zbigniewowi Markowi SJ w siedemdziesiątą rocznicę urodzin (s. 463-492). Akademia Ignatianum w Krakowie.

Bołoz, W. (2004). Cierpienie duchowe w chorobie terminalnej. Polska Medycyna Paliatywna, 3(1), 57-65.

Borucka-Iwańska, A. i Dołęga, Z. (2018). Dziecko w żałobie – przegląd wybranych podejść teoretycznych. Psychologia Rozwojowa, 23(1), 9-23.

Chase, S.E. (2010). Wywiad narracyjny. Wielość perspektyw, podejść, głosów. W: N.K Denzin i Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych. T. 2 (F. Schmidt, tłum., s. 15-57). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Chudy, W. (2007). Odchodzenie z nadzieją. U podstaw pedagogiki umierania. Ethos, 3-4, 21-42.

Gerc, K. (2007). Ból i cierpienie dziecka wyzwaniem dla terapeuty. W: G. Makiełło-Jarża i Z. Gajda (red.), Ból i cierpienie (s. 26-41). Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM.

Gnitecki, J. (2006). Wstęp do ogólnej metodologii badań w naukach pedagogicznych. T. 1: Status metodologiczny nauk pedagogicznych. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.

Goldman, L. (2009). Great answers to difficult questions about death what children need to know. Jessica Kingsley Publishers.

Harwas-Napierała, B. (2006). Komunikacja w rodzinie ujmowanej jako system w relacji rodzice–dzieci. Roczniki Socjologii Rodziny, 17, 221-233.

Jaspers, K. (1993). Autobiografia filozoficzna (S. Tyrowicz, tłum.). Wydawnictwo Comer.

Kamińska, A. (2018). Elementy tradycyjnej duchowości w rozwoju duchowym realizowanym w tradycyjnej szkole powszechnej. Pedagogika, 27(1), 139-152.

Kaźmierska, K. (1997). Wywiad narracyjny – technika i pojęcia analityczne. W: M. Czyżewski, A. Piotrowski i A. Rokuszewska-Pawełek (red.), Biografia a tożsamość narodowa (s. 35-44). Katedra Socjologii Kultury. Uniwersytet Łódzki.

Keirse, M. (2005a). Piętno smutku. Słowa otuchy dla tych, którzy cierpią (O. De Smet-Rutecka, tłum.). Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne „Polwen”.

Keirse, M. (2005b). Smutek dziecka. Jak pomóc dziecku przeżyć stratę i żałobę? (B. Frankowicz, tłum.). Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne „Polwen”.

Konecki, K.T. (2000). Studia z metodologii badan jakościowych. Teoria ugruntowana. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kos, E. i Urbaniak-Zając, D. (2013). Badania jakościowe w pedagogice. Wywiad narracyjny i obiektywna hermeneutyka. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Krawczyk-Bocian, A. (2019). Narracja w pedagogice. Teoria. Metodologia. Praktyka badawcza. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Kübler-Ross, E. (2007). Dzieci i śmierć. Jak dzieci i ich rodzice radzą sobie ze śmiercią (M. Gajdzińska, tłum.). Media Rodzina.

Kuleta, M. i Wasilewska, M. (2007). Rodzina w żałobie – wpływ doświadczenia utraty na funkcjonowanie rodziny jako systemu. Państwo i Społeczeństwo, 3, 73-85.

Kvale, S. (2011). Prowadzenie wywiadów (A. Dziuban, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Lalak, D. (2010). Życie jako biografia. Podejście biograficzne w perspektywie pedagogicznej. Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Leist, M. (2009). Dzieci poznają tajemnicę śmierci (A. Kucharska, tłum.). Wydawnictwo Święty Wojciech.

Opozda, D. (2017). Rodzina w sytuacji straty bliskiej osoby jako przedmiot badań w pedagogice. W: D. Opozda i M. Parzyszek (red.), Rodzina w sytuacji straty bliskiej osoby („Pedagogika Rodziny w Teorii i Praktyce”, t. 3, s. 129-139). Katedra Pedagogiki Rodziny Instytutu Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.

Plopa, M. (2005). Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań. Oficyna Wydawnicza Impuls.

Pospiszyl, K. (2007). Ojciec a wychowanie dziecka. Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Romanowska-Łakomy, H. (2000). Życie i śmierć jako ekstremalna radość i ekstremalne cierpienie. W: H. Romanowska-Łakomy (red.), Radość i cierpienie. Fenomenologia rozwoju człowieka(s. 17-25). Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.

Ruszel, M.E. (2012). Cierpienie duchowe dziecka. Psychologiczne aspekty. Studia Gdańskie, 31, 315-324.

Rutter, M. (1971). Parent-child separation: Psychological effects on the children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 12, 233-260.

Sanders, C.M. (1996). Powrót nadziei: jak radzić sobie z cierpieniem i pustką po stracie bliskiej osoby (E. Knoll, tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Sęk, H. i Cieślak, R. (2004). Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne. W: H. Sęk i R. Cieślak (red.), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie (s. 11-28). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Sielicka, E. (2015). Edukacja tanatologiczna – współczesne wyzwanie. Pedagogika Społeczna, 2, 155-165.

Wierzchowska, S. i Szewczyk, W. (2000). Dziecko wobec śmierci osób najbliższych: próba analizy przeżyć po śmierci ojca. Studia nad Rodziną, 4(2), 143-170.

Zdankiewicz-Ścigała, E., Herda E. i Odachowska, E. (2018). Dziecko wobec śmierci. Jak dzieci opisują doświadczanie utraty bliskiej osoby? Psychologia Wychowawcza, 13, 25-38.