Relacyjny wymiar problemu samotności człowieka

Abstrakt

Artykuł jest próbą holistycznej analizy zjawiska samotności człowieka w perspektywie paradygmatu jego badania wypracowanego przez filozofię starożytną. Uznanie specyfiki bytu ludzkiego zostaje w niej dowiedzione przez odniesienie go do struktury kosmosu, której część stanowi człowiek. Autorka przyjmuje na wstępie dwa założenia: że samotność jest zjawiskiem rozpoznawalnym przez rozum i należy je rozpatrywać z pozycji ratio oraz że poczucie samotności jest uwarunkowane pierwotnym poczuciem przynależności, które występuje w dwóch wariantach: 1) przynależność do struktury rzeczywistości – „bycie w czymś” i 2) przynależność do drugiego człowieka „bycie z kimś”. Samotność więc to poczucie braku „bycia w czymś” lub poczucie braku „bycia z kimś”. Wbrew pierwszej intuicji animal rationale spośród innych pokrewnych gatunków wyróżnia poczucie samotności typu 1, gdyż tylko człowiek jest świadomy swojego miejsca w strukturze kosmosu. Ten typ samotności (rozumianej jako niedopasowanie do struktury rzeczywistości) jest omawiany w dalszej części artykułu. Wyróżniamy tu trzy warianty: I) samotność elementu niepasującego do struktury (przypadkowego), II) samotność elementu źle funkcjonującego lub nieaktywnego, III) samotność elementu wyróżnionego na tle struktury (wyjątkowego). Ostatni wariant został opisany za pomocą trzech figur: filozofa (samotność poznawcza), władcy (samotność odpowiedzialności), artysty (samotność geniusza). W ostatniej części artykułu autorka pokazuje, jak na podstawie założenia, że poczucie samotności jest uwarunkowane pierwotnym poczuciem przynależności, budują się dwie koncepcje samotności funkcjonujące w obrębie starożytnego paradygmatu myślenia o człowieku. Pierwsza koncepcja ujmuje samotność jako stan względem człowieka nadnaturalny, przynależny bogu, druga prezentuje samotność jako karę nałożoną na człowieka za przewiny. W obu wypadkach widać, że założenie społecznej natury człowieka wymusza ujęcie problemu samotności jako stanu dla człowieka nienaturalnego. Jednocześnie ta społeczna natura człowieka umożliwia postawienie problemu samotności, gdyż warunkiem jej odczucia jest brak poczucia przynależności. Samotność więc to zaburzenie właściwej relacji człowieka do rzeczywistości, zasadniczo zawinione przez hybris – pychę rozumu.

The main goal of the article is to attempt a holistic analysis of the phenomenon of human solitude in the perspective of a paradigm of human studies, developed by ancient philosophy, which recognized the specific human nature as proven by referring it to the structure of the cosmos, whose part is man. To begin with, the author accepts two assumptions: that loneliness is a phenomenon recognized by reason and it shall be examined from the position of ratio and an assumption that the sense of loneliness is subject to the primary sense of belonging, which appears in two variants: (1) belonging to the structure of reality – „being in something” and (2) belonging to another man – „being with someone”. Therefore, loneliness is the sense of the lack of „being in something” or the sense of the lack of „being with someone”. Contrary to the primary intuition, animal rationale appears distinct from other related species in terms of the sense of loneliness type (1), since only men are aware of their place in the structure of the cosmos. This type of loneliness (understood as maladjustment to the structure of reality) is discussed further in the article. Three variants are distinguished here: (I) the loneliness of an element not adjusted to the structure of reality (a random element), (II) the loneliness of an element malfunctioning or inactive, (III) the loneliness of an element highlighted in comparison to the structure (a special element). The last variant was described with the use of three figures: a philosopher (cognitive solitude), a ruler (solitude of responsibility), an artist (solitude of a genius). In the last part of the article, the author shows how based on the assumption that the sense of loneliness is determined by the primary sense of belonging, two concepts of loneliness can be distinguished within the paradigm of ancient philosophy. The first concept expresses loneliness as a supernatural state for man, the
state of belonging to God, while the second – presents loneliness as punishment imposed on man for misdeeds. In both cases, we can see that the concept of man’s social nature enforces the presentation of the problem of solitude as an unnatural human condition. On the other hand, the same social nature allows to pose the problem of solitude, since the condition of solitude is the lack of feeling the sense of belonging.Therefore, loneliness is a disorder of the proper relation to reality, essentially caused by the hybris – the pride of reason.