Ideological Determinants of the Dialogical Relationship Between Teacher and Student in Polish Schools of the Stalinist Period (1948-1956)
Abstrakt
CEL NAUKOWY: Celem naukowym opracowania jest analiza uwarunkowań ideologicznych relacji dialogicznej nauczyciela i ucznia w szkole polskiej okresu stalinowskiego (1948-1956).
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Główny problem badawczy dotyczy odpowiedzi na pytanie: jakie były uwarunkowania ideologiczne relacji dialogicznej w szkole okresu stalinowskiego? Zastosowano metodę analizy wybranych materiałów źródłowych zgodnie z procedurą badań historycznych oraz metodę analizy i syntezy literatury przedmiotu.
PROCES WYWODU: Punktem wyjścia do zasadniczych rozważań było przedstawienie istoty dialogu, jego warunków brzegowych i podstawowych funkcji. Następnie omówiono ideologiczne uwarunkowania relacji dialogicznej w szkole polskiej okresu stalinowskiego.
WYNIKI ANALIZY BADAWCZEJ: Priorytety ideologiczne szkoły polskiej w okresie stalinowskim stały w zasadniczej sprzeczności z istotą dialogu pedagogicznego. Z założenia utrudniało to lub wręcz uniemożliwiało realizację relacji dialogicznej i spełnienia podstawowych funkcji dialogu w oficjalnej przestrzeni szkolnej.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Przeprowadzone analizy dowiodły zarówno opozycyjności idei dialogu pedagogicznego, jak i jego funkcji wobec założeń ideologicznych szkoły stalinowskiej. Przedstawiony wywód może stanowić inspirację do poszerzenia poszukiwań badawczych o praktykę edukacyjną omawianego okresu historycznego. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że nieoficjalnie taki dialog istniał i wpisywał się w strategię przetrwania i/lub oporu wobec systemu szkolnego.
Bibliografia
Barbag, J. (1949). Zagadnienia programów szkolnych i wyników nauczania. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Bilińska-Suchanek, E. (2013). Nauczyciel i opór (wobec) systemu edukacji. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Chmielewski, W. (2006). Kształcenie nauczycieli w okresie ideologizacji szkolnictwa (1944-1956). Wydawnictwo Neriton.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1948). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1948, nr 5, poz. 86. Instrukcja z dnia 4 maja 1948 r. w sprawie organizacji roku szkolnego 1948/1949 w szkolnictwie ogólnokształcącym.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1949a). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1949, nr 3, poz. 29. Okólnik nr 4 z dnia 18 lutego 1949 r. w sprawie Zespołów Młodzieżowych.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1949b). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1949, nr 4, poz. 56. Okólnik z dnia 3 marca 1949 r. w sprawie rekrutacji młodzieży do zakładów kształcenia nauczycieli i wychowawczyń przedszkoli.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1949c). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1949, nr 7, poz. 133. Komunikat w sprawie wykazu wydawnictw zatwierdzonych do użytku szkolnego.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1949d). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1949, nr 8, poz. 149. Instrukcja Ministra Oświaty z dnia 25 maja 1949 r. w sprawie pracy hospitacyjnej dyrektorów (kierowników) szkół.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1949e). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1949, nr 13, poz. 220. Okólnik z dnia 12 sierpnia 1949 r. w sprawie rozpoczęcia roku szkolnego 1949/50.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1950a). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1950, nr 7, poz. 111. Komunikat w sprawie organizacji szkolenia w szkolnych hufcach „SP”.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1950b). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1950, nr 20, poz. 285. Komunikat w sprawie pracy ZMP w szkołach.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1950c). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1950, nr 22, poz. 269. Komunikat w sprawie samokształcenia ideologicznego nauczycieli i pracowników administracji szkolnej.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1951a). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1951, nr 7, poz. 78. Za- rządzenie Ministra Oświaty z 6 kwietnia 1951 w sprawie organizacji roku szkolnego 1951/52.
Dz. Urz. Min. Ośw. (1951b). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1951, nr 11, poz. 135. Z instrukcji programowo-podręcznikowej Ministerstwa Oświaty na rok szkolny 1951/52.
Folkierska, A. (1995). Kształcąca funkcja pytania. Perspektywa hermeneutyczna. In J. Rutkowiak (Ed.), Odmiany myślenia o edukacji (pp. 155-175). Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Fudali, R. (2007). Heteronomiczny charakter ról społecznych nauczycieli w warunkach ustroju totalitarnego w Polsce 1945-1989. Przegląd Historyczno-Oświatowy, 50(1-2), 97-109.
Głowiński, M. (1993). Nowomowa. In J. Bartmiński (Ed.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. T. 2 (pp. 163-172). Wiedza o Kulturze.
Grzybowski, R. (2013). Polityczne priorytety i elementy codzienności socjalistycznej szkoły. Wybór studiów poświęconych dziedzictwu edukacyjnemu PRL-u. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Hejnicka-Bezwińska, T. (1996). Zarys historii wychowania (1944-1989) (oświata i pedagogika pomiędzy dwoma kryzysami). Część IV. Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP.
Hejnicka-Bezwińska, T. (2015). Praktyka edukacyjna w warunkach zmiany kulturowej (w poszukiwaniu logiki zmian). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Instrukcja Ministra Oświaty z 27.X.1949 r. w sprawie obowiązkowego szkolenia ideologicznego nauczycieli oraz pracowników pedagogicznych, administracji szkolnej w zakresie nauki o Polsce i świecie współczesnym, nauki o społeczeństwie i pedagogiki socjalistycznej. (1949). Archiwum Państwowe Szczecin. KOSS, sygn. 2.
Kahl, E. (2008). Związkowe doskonalenie nauczycieli w Polsce (1944-1989). Uwarunkowania. Przejawy. Konteksty. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Kairow, I. (Ed.). (1950). Pedagogika. T. 2. Nasza Księgarnia.
Koć-Sieniuch, G. (2003). Dialog. In T. Pilch (Ed.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 1 (pp. 688-693). Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Kozielecki, J. (1998). Koncepcje psychologiczne człowieka. Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Kryńska, E., & Mauersberg, S. (2003). Indoktrynacja młodzieży szkolnej w Polsce w latach 1948-1956. Trans Humana.
Kuroczko, E. (1947). O postawę społeczną nauczyciela. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Kuroczko, E. (1952). Perspektywy szkolenia ideologicznego nauczycieli. Głos Nauczycielski, 24, 2.
Mauersberg, S., & Walczak, M. (2005). Szkolnictwo polskie po drugiej wojnie światowej (1944-1956). Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji.
Mazur, M. (2009). O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w Polsce i PRL-u 1944-1956. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Ministerstwo Oświaty (1945). Ogólnopolski Zjazd Oświatowy w Łodzi, 18-22 czerwca 1945. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Ministerstwo Oświaty (1951). Program nauki w 11-letniej szkole ogólnokształcącej. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
O wychowaniu uczniów w karności i świadomej dyscyplinie. (1954). Archiwum Państwowe Szczecin. PWRN. Wydział Oświaty, sygn. 12267.
Ossowski, S. (1983). O osobliwościach nauk społecznych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Projekt rezolucji w sprawie szkolnictwa. (1948). Archiwum Akt Nowych. PPR KC, sygn. 295/XVII-8. Rezolucje Sekretariatu 1944-1948.
Protokół z posiedzenia rady pedagogicznej z 20.XII.1948 r. (1948). Archiwum Szkolne LO VI w Szczecinie.
Radziwiłł, A. (1981). Ideologia wychowawcza w Polsce w latach 1948-1956. Niezależna Oficyna Wydawnicza „Nowa”.
Rutkowiak, J. (1992). O dialogu edukacyjnym. Rusztowanie kategorialne. In J. Rutkowiak (Ed.), Pytanie – dialog – wychowanie (pp. 13-52). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Skrzeszewski, S. (1948). Podstawowe zadania oświatowe. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Tarnowski, J. (1992). Pedagogika dialogu. In B. Śliwerski (Ed.), Edukacja alternatywna. Dylematy teorii i praktyki (pp. 141-151). Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Uzasadnienie polityczne wprowadzenia apeli w szkole i umieszczenie nauki religii na ostatnich lekcjach, 20.VIII.1954 r. (1954). Archiwum Państwowe Szczecin. KW PZPR. Wydział Nauki i Oświaty, sygn.19.
Winiarski, M. (2003). Dialog międzyludzki. In T. Pilch (Ed.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 1 (pp. 693-697). Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Wytyczne Ministerstwa Oświaty dla autorów prac programowych. (1948). Archiwum Akt Nowych. Ministerstwo Oświaty. Departament Reformy Szkolnictwa. Tom 108/4.
Tyrowicz, S. (1970). Światło wiedzy zdeprawowanej. Idee niemieckiej socjologii i filozofii (1933- 1945). Instytut Zachodni.
Zadania nadzoru pedagogicznego w świetle uchwał KW PZPR (1953). Archiwum Państwowe Szczecin. PWRN, sygn.12385.
Zarządzenie nr 30/1953 z 3.XI.1953 r. (1953). Archiwum Państwowe Szczecin. I Liceum Ogólnokształcące, sygn. 8.
Zarządzenie z 4.V.1950 r. w sprawie zatrudniania w szkolnictwie bez zgody MO osób zamieszczonych w wykazie zdyskwalifikowanych pracowników. (1950). Archiwum Akt Nowych. Ministerstwo Oświaty, sygn. 517.
Copyright (c) 2022 Horyzonty Wychowania
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uwagi dotyczące praw autorskich
Autorzy publikujący w tym czasopiśmie wyrażają zgodę na następując warunki:
- Autorzy zachowują prawa autorskie, przyznając czasopismu prawo do pierwszej publikacji swojego tekstu jednocześnie zarejestrowanego pod numerem licencji CC BY-ND, która pozwala innym na korzystanie z tego tekstu z uznaniem autorstwa tekstu oraz pierwotnej publikacji w tym czasopiśmie.
- Autorzy proszeni są o nawiązywanie odrębnych, dodatkowych porozumień wynikających z umowy, dotyczących dystrybucji opublikowanej w czasopiśmie wersji tekstu nie na prawach wyłączności (np. opublikowanie go w repozytorium instytucji lub w innym czasopiśmie), z potwierdzeniem pierwszej publikacji w tym czasopiśmie.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
