Ideological Determinants of the Dialogical Relationship Between Teacher and Student in Polish Schools of the Stalinist Period (1948-1956)

Słowa kluczowe: dialog, nauczyciel, uczeń, szkoła, ideologia

Abstrakt

CEL NAUKOWY: Celem naukowym opracowania jest analiza uwarunkowań ideologicznych relacji dialogicznej nauczyciela i ucznia w szkole polskiej okresu stalinowskiego (1948-1956).

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Główny problem badawczy dotyczy odpowiedzi na pytanie: jakie były uwarunkowania ideologiczne relacji dialogicznej w szkole okresu stalinowskiego? Zastosowano metodę analizy wybranych materiałów źródłowych zgodnie z procedurą badań historycznych oraz metodę analizy i syntezy literatury przedmiotu.

PROCES WYWODU: Punktem wyjścia do zasadniczych rozważań było przedstawienie istoty dialogu, jego warunków brzegowych i podstawowych funkcji. Następnie omówiono ideologiczne uwarunkowania relacji dialogicznej w szkole polskiej okresu stalinowskiego.

WYNIKI ANALIZY BADAWCZEJ: Priorytety ideologiczne szkoły polskiej w okresie stalinowskim stały w zasadniczej sprzeczności z istotą dialogu pedagogicznego. Z założenia utrudniało to lub wręcz uniemożliwiało realizację relacji dialogicznej i spełnienia podstawowych funkcji dialogu w oficjalnej przestrzeni szkolnej.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Przeprowadzone analizy dowiodły zarówno opozycyjności idei dialogu pedagogicznego, jak i jego funkcji wobec założeń ideologicznych szkoły stalinowskiej. Przedstawiony wywód może stanowić inspirację do poszerzenia poszukiwań badawczych o praktykę edukacyjną omawianego okresu historycznego. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można przyjąć, że nieoficjalnie taki dialog istniał i wpisywał się w strategię przetrwania i/lub oporu wobec systemu szkolnego.

Bibliografia

Barbag, J. (1949). Zagadnienia programów szkolnych i wyników nauczania. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Bilińska-Suchanek, E. (2013). Nauczyciel i opór (wobec) systemu edukacji. Wydawnictwo Adam Marszałek.

Chmielewski, W. (2006). Kształcenie nauczycieli w okresie ideologizacji szkolnictwa (1944-1956). Wydawnictwo Neriton.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1948). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1948, nr 5, poz. 86. Instrukcja z dnia 4 maja 1948 r. w sprawie organizacji roku szkolnego 1948/1949 w szkolnictwie ogólnokształcącym.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1949a). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1949, nr 3, poz. 29. Okólnik nr 4 z dnia 18 lutego 1949 r. w sprawie Zespołów Młodzieżowych.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1949b). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1949, nr 4, poz. 56. Okólnik z dnia 3 marca 1949 r. w sprawie rekrutacji młodzieży do zakładów kształcenia nauczycieli i wychowawczyń przedszkoli.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1949c). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1949, nr 7, poz. 133. Komunikat w sprawie wykazu wydawnictw zatwierdzonych do użytku szkolnego.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1949d). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1949, nr 8, poz. 149. Instrukcja Ministra Oświaty z dnia 25 maja 1949 r. w sprawie pracy hospitacyjnej dyrektorów (kierowników) szkół.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1949e). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1949, nr 13, poz. 220. Okólnik z dnia 12 sierpnia 1949 r. w sprawie rozpoczęcia roku szkolnego 1949/50.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1950a). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1950, nr 7, poz. 111. Komunikat w sprawie organizacji szkolenia w szkolnych hufcach „SP”.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1950b). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1950, nr 20, poz. 285. Komunikat w sprawie pracy ZMP w szkołach.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1950c). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1950, nr 22, poz. 269. Komunikat w sprawie samokształcenia ideologicznego nauczycieli i pracowników administracji szkolnej.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1951a). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1951, nr 7, poz. 78. Za- rządzenie Ministra Oświaty z 6 kwietnia 1951 w sprawie organizacji roku szkolnego 1951/52.

Dz. Urz. Min. Ośw. (1951b). Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty, 1951, nr 11, poz. 135. Z instrukcji programowo-podręcznikowej Ministerstwa Oświaty na rok szkolny 1951/52.

Folkierska, A. (1995). Kształcąca funkcja pytania. Perspektywa hermeneutyczna. In J. Rutkowiak (Ed.), Odmiany myślenia o edukacji (pp. 155-175). Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Fudali, R. (2007). Heteronomiczny charakter ról społecznych nauczycieli w warunkach ustroju totalitarnego w Polsce 1945-1989. Przegląd Historyczno-Oświatowy, 50(1-2), 97-109.

Głowiński, M. (1993). Nowomowa. In J. Bartmiński (Ed.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. T. 2 (pp. 163-172). Wiedza o Kulturze.

Grzybowski, R. (2013). Polityczne priorytety i elementy codzienności socjalistycznej szkoły. Wybór studiów poświęconych dziedzictwu edukacyjnemu PRL-u. Wydawnictwo Adam Marszałek.

Hejnicka-Bezwińska, T. (1996). Zarys historii wychowania (1944-1989) (oświata i pedagogika pomiędzy dwoma kryzysami). Część IV. Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP.

Hejnicka-Bezwińska, T. (2015). Praktyka edukacyjna w warunkach zmiany kulturowej (w poszukiwaniu logiki zmian). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Instrukcja Ministra Oświaty z 27.X.1949 r. w sprawie obowiązkowego szkolenia ideologicznego nauczycieli oraz pracowników pedagogicznych, administracji szkolnej w zakresie nauki o Polsce i świecie współczesnym, nauki o społeczeństwie i pedagogiki socjalistycznej. (1949). Archiwum Państwowe Szczecin. KOSS, sygn. 2.

Kahl, E. (2008). Związkowe doskonalenie nauczycieli w Polsce (1944-1989). Uwarunkowania. Przejawy. Konteksty. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Kairow, I. (Ed.). (1950). Pedagogika. T. 2. Nasza Księgarnia.

Koć-Sieniuch, G. (2003). Dialog. In T. Pilch (Ed.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 1 (pp. 688-693). Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Kozielecki, J. (1998). Koncepcje psychologiczne człowieka. Wydawnictwo Akademickie „Żak”. Kryńska, E., & Mauersberg, S. (2003). Indoktrynacja młodzieży szkolnej w Polsce w latach 1948-1956. Trans Humana.

Kuroczko, E. (1947). O postawę społeczną nauczyciela. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Kuroczko, E. (1952). Perspektywy szkolenia ideologicznego nauczycieli. Głos Nauczycielski, 24, 2.

Mauersberg, S., & Walczak, M. (2005). Szkolnictwo polskie po drugiej wojnie światowej (1944-1956). Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji.

Mazur, M. (2009). O człowieku tendencyjnym. Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w Polsce i PRL-u 1944-1956. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.

Ministerstwo Oświaty (1945). Ogólnopolski Zjazd Oświatowy w Łodzi, 18-22 czerwca 1945. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Ministerstwo Oświaty (1951). Program nauki w 11-letniej szkole ogólnokształcącej. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

O wychowaniu uczniów w karności i świadomej dyscyplinie. (1954). Archiwum Państwowe Szczecin. PWRN. Wydział Oświaty, sygn. 12267.

Ossowski, S. (1983). O osobliwościach nauk społecznych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Projekt rezolucji w sprawie szkolnictwa. (1948). Archiwum Akt Nowych. PPR KC, sygn. 295/XVII-8. Rezolucje Sekretariatu 1944-1948.

Protokół z posiedzenia rady pedagogicznej z 20.XII.1948 r. (1948). Archiwum Szkolne LO VI w Szczecinie.

Radziwiłł, A. (1981). Ideologia wychowawcza w Polsce w latach 1948-1956. Niezależna Oficyna Wydawnicza „Nowa”.

Rutkowiak, J. (1992). O dialogu edukacyjnym. Rusztowanie kategorialne. In J. Rutkowiak (Ed.), Pytanie – dialog – wychowanie (pp. 13-52). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Skrzeszewski, S. (1948). Podstawowe zadania oświatowe. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.

Tarnowski, J. (1992). Pedagogika dialogu. In B. Śliwerski (Ed.), Edukacja alternatywna. Dylematy teorii i praktyki (pp. 141-151). Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Uzasadnienie polityczne wprowadzenia apeli w szkole i umieszczenie nauki religii na ostatnich lekcjach, 20.VIII.1954 r. (1954). Archiwum Państwowe Szczecin. KW PZPR. Wydział Nauki i Oświaty, sygn.19.

Winiarski, M. (2003). Dialog międzyludzki. In T. Pilch (Ed.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 1 (pp. 693-697). Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Wytyczne Ministerstwa Oświaty dla autorów prac programowych. (1948). Archiwum Akt Nowych. Ministerstwo Oświaty. Departament Reformy Szkolnictwa. Tom 108/4.

Tyrowicz, S. (1970). Światło wiedzy zdeprawowanej. Idee niemieckiej socjologii i filozofii (1933- 1945). Instytut Zachodni.

Zadania nadzoru pedagogicznego w świetle uchwał KW PZPR (1953). Archiwum Państwowe Szczecin. PWRN, sygn.12385.

Zarządzenie nr 30/1953 z 3.XI.1953 r. (1953). Archiwum Państwowe Szczecin. I Liceum Ogólnokształcące, sygn. 8.

Zarządzenie z 4.V.1950 r. w sprawie zatrudniania w szkolnictwie bez zgody MO osób zamieszczonych w wykazie zdyskwalifikowanych pracowników. (1950). Archiwum Akt Nowych. Ministerstwo Oświaty, sygn. 517.

Opublikowane
2022-12-27
Jak cytować
Król, J. (2022). Ideological Determinants of the Dialogical Relationship Between Teacher and Student in Polish Schools of the Stalinist Period (1948-1956). Horyzonty Wychowania, 21(60), 47-57. https://doi.org/10.35765/hw.2022.2160.06