Kontekst konstrukcji idei wolnej woli na przykładzie psychobiografii Skinnera, Fromma i Rogersa
Abstrakt
CEL NAUKOWY: Celem niniejszego artykułu jest analiza rozwoju konceptu (wolnej) woli w pracach Burrhusa F. Skinnera, Ericha S. Fromma oraz Carla R. Rogersa – trzech badaczy, którzy w XX wieku przywrócili rozważania o woli w psychologii zarówno amerykańskiej, jak i światowej.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Zadano pytanie badawcze o możliwe czynniki mające wpływ na rozwój idei woli, determinizmu i indeterminizmu, a także ich związku z postrzeganiem człowieka (maszyna poddana kontroli środowiska versus żywa istota dokonująca świadomego wyboru). Analiza została wykonana z użyciem autorskiego Teoretycznego Narzędzia Badawczego, na pod- stawie metody kontekstu konstrukcji (context of construction) stworzonej przez Kurta Danzigera (1990), przedstawiciela nowej historii psychologii.
PROCES WYWODU: Perspektywa nowej historii psychologii, będąca niejako poszerzeniem Runyana (1992) metody psychobiograficznej z wykorzystaniem założeń psychologii krytycznej, pozwoliła na zapoznanie się z koncepcjami Skinnera, Fromma i Rogersa z uwzględnieniem ich życiorysów. Literaturę przedmiotu poddano dogłębnej analizie, zwrócono uwagę na związek biografii autorów z ich powstałymi w późniejszym czasie koncepcjami psychologicznymi.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Z przeprowadzonych badań wynika, że na rozwój koncepcji woli i pojmowania człowieka w teoriach Skinnera, Fromma i Rogersa mogły mieć wpływ prywatne wydarzenia z ich życia, takie jak hermetyczny styl wychowania w domu rodzinnym, sytuacja polityczna, zmiana środowiska czy doświadczenia traumatyczne.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Zwrócono uwagę na fakt, że teorie psychologiczne nie powstają w próżni aksjologicznej czy biograficznej, bywają konstruowane z uwzględnieniem znaczących doświadczeń danego badacza.
Bibliografia
Buzan, D. (2004, 12 marca). I was not a lab rat. The Guardian. https://www.theguardian.com/education/2004/mar/12/highereducation.uk
Danziger, K. (1990). Constructing the subject: Historical origins of psychological research. Cambridge University Press.
Danziger, K. (1997). Naming the mind: How psychology found its language. SAGE Publications.
Danziger, K. (2010, 12 października). Problematic encounter: Talks on psychology and history. Kurt Danziger. www.kurtdanziger.com/Problematic Encounter3.pdf
Fromm, E. (1970). Ucieczka od wolności (O. i A. Ziemilscy, tłum.). Czytelnik.
Fromm, E. (1994). O sztuce miłości (A. Bogdański, tłum.). Sagittarius.
Fromm, E. (1996). Zdrowe społeczeństwo (A. Tanalska-Dulęba, tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy.
Fromm, E. (1997). O sztuce istnienia (R. Saciuk, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Fromm, E. (1998). Anatomia ludzkiej destrukcyjności (J. Karłowski, tłum.). Dom Wydawniczy Rebis.
Fromm, E. (2000a). Mieć czy być? (J. Karłowski, tłum.). Dom Wydawniczy Rebis.
Fromm, E. (2000b). Rewolucja nadziei. Ku uczłowieczonej technologii (H. Adamska, tłum.). Dom Wydawniczy Rebis.
Fromm, E. (2005). Niech się stanie człowiek. Z psychologii etyki (R. Saciuk, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Fromm, E. (2017). Psychoanaliza a religia (J. Karłowski, tłum.). Wydawnictwo Vis-á-vis Etiuda.
Fromm, E. (2018). Miłość, płeć i matriarchat (B. Radomska i G. Sowinski, tłum.). Wydawnictwo Vis-á-vis Etiuda.
Fromm, E. (2021). Patologia normalności. Przyczynek do nauki o człowieku (S. Baranowski i R. Palusiński, tłum.). Wydawnictwo Vis-á-vis Etiuda.
Funk, R. (1999). Erich Fromm (R. Różanowski, tłum.). Wydawnictwo Dolnośląskie.
Kirschenbaum, H. i Henderson, V.L. (red.). (1989). Carl Rogers. Dialogues. Constable.
Lavazza, A. (2016). Free will and neuroscience: From explaining freedom away to new ways of operationalizing and measuring it. Frontiers in Human Neuroscience, 10(262). https://doi.org/10.3389/fnhum.2016.00262
Pankalla, A. i Wiatrowska, A. (2021). Kazus (anty)duchowości behawiorysty radykalnego B.F. Skinnera – perspektywa psychobiograficzna. Nauki o Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, 12(1), 179-198. https://doi.org/10.18778/2450-4491.12.12
Pankiewicz, P., Majkowicz, M. i Burkiewicz, A. (2005). Zarys pojęcia „woli” i jego obecny status w koncepcjach psychologicznych. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio D, 60(384), 214-219.
Rogers, C. (1969). Freedom to learn. Bell & Howell Company.
Rogers, C. (2002a). O stawaniu się osobą. Poglądy terapeuty na psychoterapię (M. Karpiński, tłum.). Dom Wydawniczy Rebis.
Rogers, C. (2002b). Sposób bycia (M. Karpiński, tłum.). Dom Wydawniczy Rebis.
Rogers, C. (2016). Teoria terapii, osobowości i relacji interpersonalnych. Rozwinięta w oparciu o podejście skoncentrowane na kliencie (M. Król, tłum.). Wydawnictwo Zielone Drzewo, Instytut Psychologii Zdrowia PTP.
Runyan, W.M. (1992). Historie życia a psychobiografia. Badania teorii i metody (J. Kasprzewski, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Skinner, B.F. (1948). Walden two. Hackett Publishing Company.
Skinner, B.F. (1953). Science and human behavior. Free Press.
Skinner, B.F. (1955). Freedom and the control of men. W: B.F. Skinner, Cumulative record. Definitive edition (s. 1210-1250). Acton. Copley Publishing Group.
Skinner, B.F. (1977). Particulars of my life. Part one of an autobiography. Knopf.
Skinner, B.F. (1978). Poza wolnością i godnością (W. Szelenberger, tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy.
Skinner, B.F. (1979). The shaping of a behaviorist. Part two of an autobiography. Knopf.
Skinner, B.F. (1987). A matter of consequences. Part three of an autobiography. Knopf.
Skinner, B.F. (1990). Can psychology be a science of mind? American Psychologist, 45(11), 1206-1210. https://doi.org/10.1037/0003-066X.45.11.1206
Skinner, B.F. (1995). Zachowanie się organizmów (K. Dudziak, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Skinner, B.F. (2013). Behawioryzm (P. Skawiński, tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Thorne, B. (2006). Carl Rogers. Biografia. (E. Wojtych, tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Trzópek, J. (2009). Problem woli a współczesna psychologia. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 18(1), 125-143. https://pf.uw.edu.pl/images/NUMERY_PDF/069/PF_2009-R18_1_08_Trzopek-J_Problem.pdf
Zamiara, K. (1998). Między filozofią nauki a historią nauki. Współczesne kontrowersje. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 26(2), 79-85. https://philpapers.org/rec/ZAMMFN
Copyright (c) 2023 Horyzonty Wychowania
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uwagi dotyczące praw autorskich
Autorzy publikujący w tym czasopiśmie wyrażają zgodę na następując warunki:
- Autorzy zachowują prawa autorskie, przyznając czasopismu prawo do pierwszej publikacji swojego tekstu jednocześnie zarejestrowanego pod numerem licencji CC BY-ND, która pozwala innym na korzystanie z tego tekstu z uznaniem autorstwa tekstu oraz pierwotnej publikacji w tym czasopiśmie.
- Autorzy proszeni są o nawiązywanie odrębnych, dodatkowych porozumień wynikających z umowy, dotyczących dystrybucji opublikowanej w czasopiśmie wersji tekstu nie na prawach wyłączności (np. opublikowanie go w repozytorium instytucji lub w innym czasopiśmie), z potwierdzeniem pierwszej publikacji w tym czasopiśmie.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
