Zaburzenia emocjonalno-społeczne dziecka w rodzinie niepełnosprawnej i jego profilaktyka

Abstrakt

Autor artykułu zauważa, że na tle dokonujących się zmian społecznych, ekonomicznych i politycznych wzrasta liczba młodych ludzi przejawiających różnego rodzaju dysfunkcje rozwojowe i opiekuńczo-wychowawcze. Zaznacza, że wszelkiego rodzaju deformacje, choroby, destrukcyjne zaburzenia zachowania niosą ze sobą ograniczenia indywidualne oraz zakłócają harmonijny stan funkcjonowania społecznego. W związku z tym wskazuje najpierw na konieczność podejmowania działań profilaktycznych. Mają one przede wszystkim umożliwiać dzieciom i młodzieży odkrywanie prawidłowego i integralnego rozwoju. Ułatwiać im kontakty społeczne w środowisku lokalnym i ograniczać negatywne oddziaływanie jednostek i grup o charakterze patologicznym i antyspołecznym. Powinny również wpierać w sposób optymalny i zadawalający procesy opiekuńcze i wychowawcze w środowisku rodzinnym, szkolnym oraz pozaszkolnym.

Autor koncentruje rozważania wokół środowiska rodzinnego. Podkreśla, że rodzina jest podstawowym i najistotniejszym miejscem życia dziecka i jego rozwoju fizycznego, emocjonalnego, intelektualnego, seksualnego, moralnego, duchowego. Jednocześnie  przestrzega przed zagrożeniami i niebezpieczeństwami na jakie narażona jest rodzina. Wskazuje na szereg czynników, które sprzyjają w prawidłowym funkcjonowaniu lub powodują dezintegrację i dysfunkcjonalność rodziny. Do przyczyn destabilizujących rodzinę zalicza między innymi: zmiany w strukturze powodujące dezaktualizację tradycyjnego modelu rodziny, zmiany mentalności wywołane przez „pęknięcie łańcucha tradycji” oraz rozbicie wartości osobowych w rodzinie przez konsumpcjonizm.

Szczególną uwagę kieruje w stronę rodziny, w której żyje dziecko niepełnosprawne. Z perspektywy psychologii humanistycznej,  na przykładzie koncepcji L.M. Brammera, zgodnie z którą kontakt wpierający będzie polegać na tworzeniu wspomaganemu (osobie niepełnosprawnej) warunków do wszechstronnego rozwoju, przybliża proces wspomagania rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym. Akcentuje kluczową rolę, jaką pełni osoba wspierająca (terapeuta). Do ważnych jej osobistych cech wyróżnia: świadomość siebie i swojego systemu wartości, przeżywanie i okazywanie uczuć, pełnienie funkcji modelowych dla wspomaganego, zainteresowanie ludźmi i sprawami społecznymi, jasne zasady etyczne i poczucie odpowiedzialności. Wskazuje również na warunki ułatwiające rozwój, którymi są empatia, ciepło i opiekuńczość, otwartość, pozytywny stosunek i szacunek dla wspomaganego oraz konkretność i specyficzność.