Lokalizacja kontroli bólu a zmęczenie u pacjentów z chorobą nowotworową na różnych etapach leczenia
Abstract
CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest ukazanie wzajemnych powiązań między bólem a zmęczeniem towarzyszącym chorobie nowotworowej na różnych etapach leczenia onkologicznego.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Podstawowym problemem jest ustalenie charakteru zależności między umiejscowieniem kontroli bólu a odczuwanym zmęczeniem u pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową leczonych przyczynowo i objawowo. Badania zostały przeprowadzone na grupie 80 pacjentów chorych onkologicznie: 40 leczonych przyczynowo i 40 leczonych objawowo. W badaniach zastosowano: Kwestionariusz Przekonań na Temat Kontroli Bólu S. Skevington oraz Kwestionariusz Skumulowanego Zmęczenia R. Kosugo.
PROCES WYWODU: W pierwszej części artykułu został podkreślony subiektywny i wielowymiarowy charakter bólu oraz trudności w jego ocenie. Uwzględniając wpływ procesów poznawczych na doznania bólowe, szczególne znaczenie przypisuje się poczuciu kontroli, które można przedstawić rozwojowo na kontinuum od poczucia kontroli zewnętrznej do wewnętrznej. W drugiej części artykułu zostało opisane zmęczenie, które należy do najczęściej zgłaszanych objawów przez pacjentów na różnych etapach leczenia choroby nowotworowej, niezależnie od jej charakteru i lokalizacji.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza przeprowadzonych badań wykazała, że u osób leczonych przyczynowo na oddziale onkologicznym wewnętrzne umiejscowienie kontroli bólu koreluje ujemnie ze zmęczeniem ogólnym, niepokojem o swoje możliwości oraz symptomami fizjologicznymi zmęczenia. Natomiast u pacjentów leczonych objawowo koreluje ujemnie z przeciążeniem psychicznym. Z kolei zewnętrzna kontrola bólu związana z wpływem lekarzy wykazuje dodatni związek z niepokojem o swoje możliwości, zarówno u pacjentów leczonych przyczynowo, jak i objawowo.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Badania własne podkreślają rolę umiejscowienia kontroli bólu w wyjaśnieniu poczucia zmęczenia towarzyszącego chorobie nowotworowej. Można zaobserwować, że wewnętrzna kontrola bólu obniża prawdopodobieństwo pojawienia się zmęczenia, natomiast zewnętrzna kontrola przypisywana wpływowi lekarzy nasila objawy chronicznego zmęczenia u pacjentów onkologicznych leczonych przyczynowo i objawowo.
References
Basińska, M. i Andruszkiewicz, A. (2014). Lokalizacja kontroli bólu a strategie radzenia sobie z bólem przewlekłym u pacjentów leczonych z powodu raka płuc i raka jelita grubego. Psychoonkologia, 18(2), 43‑50.
Beier, M.E. i Ackerman, P.L. (2003). Determinants of healthknowledge: an investigation of age, gender, abilities, personality and interests. Journal of Personality and Social Psychology, 84, 439‑448.
Bennett, R.M. (2002). Nowe koncepcje w neurobiologii bólu przewlekłego – nieprawidłowe przetwarzanie informacji czuciowej w fibromialgii. Ból, 3(1), 12‑25.
Buss, T. (2008). Wybrane metody zwalczania zmęczenia w przebiegu choroby nowotworowej. Medycyna Paliatywna w Praktyce, 2, 4, 148‑154.
Cella, D., Davis, K., Breitbart, W. i Curt, G. (2001). Fatigue Coalition. Cancer – related fatigue prevalence of proposed diagnostic criteria in a United States sample of cancer survivors. Journal of Clinical Oncology, 19, 3385‑3391.
Chojnacka‑Szawłowska, G. (2009). Zmęczenie a zdrowie i choroba. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Curt, G.A., Breitbart. W.S., Cella, D. i in. (2000). Impact of cancer‑related fatigue on the lives of patients: New findings from Fatigue Coalition. Oncologist, 5, 353‑360.
de Walden‑Gałuszko, K. (1996). U kresu. Gdańsk: Wydawnictwo Medyczne MAKmed, 372‑386.
de Walden‑Gałuszko, K. (2011). Psychoonkologia w praktyce klinicznej. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 30‑31.
Dobrogowski, J. i Kuś, M. (1996). Patofizjologia bólu. W: J. Dobrogowski, M. Kuś, K. Sedlak i J. Wordliczek, Przewodnik lekarza‑praktyka. Warszawa: PWN.
Dolińska‑Zygmunt, G. (2000). Podmiotowe uwarunkowania zachowań promujących zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Dorfmuller, M. i Dietzfelbinger, H. (2009). Psychoonkologia. Diagnostyka. Metody terapeutyczne. Wrocław: Elsevier Urban & Partner.
Drwal, R.Ł. (1995). Adaptacja kwestionariuszy osobowości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Fishbain, D.A., Cole, B., Culter, R.B., Lewis J., Rosomoff, H.L. i Rosomoff, R.S. (2003). Is Pain Fatiguing? A Structured Evidence‑Based Review. Pain Medicine, 4(1), 51‑62.
Grabińska, K., Szewczyk‑Cisek, I., Hernik, P., Mykała‑Cieśla, J. i Kaziród, D. (2011). Problemy i potrzeby psychosocjalne pacjentów poddanych chemioterapii onkologicznej. Psychoonkologia, 2, 39‑47.
Heszen, I. i Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN. Heszen‑Niejodek, I. (1992). Lekarz i pacjent. Badania psychologiczne. Kraków: Universitas.
Hock, R.R. (2005). 40 prac badawczych, które zmieniły oblicze psychologii. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Hoffman, A.J., Given, B.A., Eye von, A., Gift, A.G. i Given, Ch.W. (2007). Relationships among Pain, Fatigue, Insomnia and Gender in Persons with Lung Cancer. Oncology Nursing Forum, 34(4), 785‑792.
Jacobson, P.B., Donovan, K.A, Vadaparamil, S.T. i Small, B.J. (2007). Systematic Review and Meta‑Analysis of Psychological and Activity‑Based Interventions for Cancer Related Fatigue. Health Psychology, 26, 660‑667.
Janowski, K. (2006). Osobowościowe uwarunkowania radzenia sobie ze stresem łuszczycy. Lublin: Wydawnictwo Polihymnia Sp. z o.o.
Juczyński, Z. (1997). Psychologiczne wyznaczniki zachowań zdrowotnych na przykładzie badań osób dorosłych. W: J. Łazowski i G. Dolińska‑Zygmunt (red.), Ku lepszemu funkcjonowaniu w zdrowiu i chorobie. Wrocław: Akademia Wychowania Fizycznego, 285‑291.
Juczyński, Z. (2001). Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Juczyński, Z. (2002). Zmaganie się z przewlekłym bólem. W: I. Heszen‑Niejodek (red.), Teoretyczne i kliniczne problemy radzenia sobie ze stresem. Poznań: Stowarzyszenie Psychologia i Architektura.
Kościelak, R. (2010). Poczucie umiejscowienia kontroli i przekonania o własnej skuteczności w zdrowiu i chorobie. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Krawczyk, A. (2012). Osobowościowe uwarunkowania przewlekłego zmęczenia. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Krawczyk, A. (2013). Zmęczenie i strategie zmagania się z chorobą nowotworową na różnych etapach leczenia. Sztuka Leczenia, 1‑2, 21‑30.
Krawczyk, A. (2015). Kontrola bólu u pacjentów z chorobą nowotworową leczonych przyczynowo i objawowo. Psychoonkologia, 19(1), 12‑18.
Krzakowski, M. (red.). (2006). Onkologia kliniczna. T. 2. Warszawa: Borgis.
Leppert, W. (2005). Kliniczna ocena bólu w chorobie nowotworowej. Twój Magazyn Medyczny, X, 5(154), 34‑40.
Marcinkowska‑Bachlińska, M. i Małecka‑Panas, E. (2006). Poczucie kontroli i strategie radzenia sobie z emocjami i dolegliwościami u chorych na chorobę refluksową. Przewodnik lekarza, 9, 83‑90.
Melzack, R. i Wall, P.D. (2006). Tajemnica bólu. Kraków: Wydwnictwo WAM.
Mock, V., Atkinson, A., Barsevick, A.M. i in. (2000). NCCN Practice Guidelines for Cancer‑Related Fatigue. Oncology, 14, 151‑161.
Newell, S., Sanson‑Fisher, R.W., Girgis, A. i Bonaventura, A. (1998). How well do medical oncologists perception reflect their patients reported physical and psychosocial problems? Data from a survey of five oncologists. Cancer, 83, 1640‑1651.
Norman, P. i Bennet P. (1996). Health locus of control. W: M. Conner i P. Norman (red.), Predicting health behavior. Buckingham‑Philadelphia: Open University Press, 62‑94.
Ogińska‑Bulik, N. i Juczyński, Z. (2008). Osobowość stres a zdrowie. Warszawa: Difin.
Ortenburger, D. (2003). Psychofizjologiczne uwarunkowania bólu i jego leczenia. Częstochowa: WSP.
Portenoy, R.K. i Itri, L.M. (1999). Cancer‑related fatigue: guidelines for evaluation and management. The Oncologist, 4, 1‑10.
Pyk, M., Michno, M. i Nowak‑Szymańska, M. (2003). Zmęczenie, ból, lęk i depresja u chorych onkologicznych. Kielce: Studia Medyczne Akademii Świętokrzyskiej, t. 1.
Pyszora, A. (2008). Efektywność fizjoterapii stosowanej u pacjentów cierpiących z powodu zmęczenia związanego z chorobą nowotworową. Medycyna Paliatywna w Praktyce, 2(4), 164‑168.
Rzepka, K. i Nowicki, A. (2010). Zespół zmęczenia u chorych na raka piersi. Współczesna Onkologia, 14(5), 321‑325.
Smets, E.M., Garssen, B., Bonke, B. i De Haes, J.C. (1995). The multidimensional fatigue inventory (MFI) psychometric qualities of an instrument to assess fatigue. Journal of Psychosomatic Research, 39(5), 315‑325.
Szmigielska, B. (1996). Skala Poczucia Kontroli u Dzieci Przedszkolnych – SPK-DP. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Thorn, B.E. (2004). Cognitive therapy for chronic pain: A step‑by‑step guide. New York: The Guilford Press.
Turk, D.C. i Monarch, E.S. (2002). Biopsychological perspective on chronic pain. W: D.C. Turk i R.J. Gatchel (red.), Psychological approaches to pain management. New York: The Guilford Press, 3‑29.
Vogelzang, N., Breitbart, W., Cella, D. i in. (1997). Patient caregiver and oncologist perceptions of cancer‑related fatigue: results of tripart assessment survey. Seminars in Hematology, 2, 4‑12.
Wallston, K.A. i Wallston B.S. (1982). Who is responsible for your health. The construct of health locus of control. W: G. Sanders i J. Suls (red.), Social Psychology of Health and Illness. Hillsdale N.J.: Lawrence Erlbaum & Associates, 65‑95.
Weis, J., Tomaszewki, K.A., Hammerlind, E. i in. (2017). International Psychometric Validation of an EORTC Quality of Life Module Measuring Cancer Related Fatigue (EORTC QLQ-FA12). Journal of the National Cancer Institute, 109(5). Pozyskano z: https://doi.org/10.1093/jnci/djw273.
Younger, J., Marsh, K.J. i Grap, M.J. (1995). The relationship of health locus of control and cardiac rehabilitation to mastery of illness‑related stress. Journal of Advanced Nursing, 22, 294‑299.
Zielińska‑Więczkowska, H. i Betłakowski J. (2010). Jakość życia pacjentów z chorobą nowotworową poddanych chemioterapii. Wspólczesna Onkologia, 14, 276‑280.
Życińska, J., Januszek M., Kudłacik M. i Pawlak A. (2016). Ocena właściwości psychometrycznych polskiej wersji Brief Fatigue Inventory wśród chorych z rozpoznaniem nowotworu płuca. Psychoonkologia, 20(2), 75‑83.
Copyright (c) 2017 HORIZONS OF EDUCATION
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors who publish in this journal agree to the following terms:
- Authors retain the copyright to their work while granting the journal the right of first publication. The work will be simultaneously licensed under a CC BY-ND license, which permits others to share the work with proper credit given to the author and the original publication in this journal.
- Authors may enter into additional, non-exclusive agreements for the distribution of the published version of the work (e.g., posting it in an institutional repository or publishing it in another journal), provided that the original publication in this journal is acknowledged.
We allow and encourage authors to share their work online (e.g., in institutional repositories or on personal websites) both before and during the submission process, as this can foster beneficial exchanges and lead to earlier and increased citations of the published work. (See The Effect of Open Access). We recommend using any of the following academic networking platforms:
