Narracja w biografiach fikcyjnych – gra wyobraźni i lęku
Abstract
CEL NAUKOWY: Omówienie specyfiki narracji biograficznych na przykładzie biografii fikcyjnych.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Analiza narracji biograficznej przeniesionej na zasadzie mimetyzmu formalnego w obszar fikcji oraz weryfikacja hipotezy A. Bielik‑Robson (2004), iż narracja służy ukrywaniu traumy wynikającej ze zderzenia Ja z wymiarem temporalności.
PROCES WYWODU: Wyjściowy model narracji biograficznej w fikcji został rozwinięty: wskazano kilka zróżnicowanych typów biografii fikcyjnej z obszaru różnomedialnych tekstów kultury, wyznaczając cztery grupy narracji: 1) o fikcyjnych twórcach; 2) o fikcyjnych biografach; 3) o „mówcach umarłych”; 4) o fikcjonalizacji biegu życia. Fabuły te, jawnie nawiązujące do problematyki biograficznej, są – na głębszym poziomie – opowieściami o traumie śmiertelności i lęku przed utratą kontroli nad własną biografią.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Efektem przeprowadzonej analizy jest opracowanie typologii i charakterystyki biografii fikcyjnych w kontekście problematyki narracji.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Popularność biografii fikcyjnych skłania do dalszych analiz mechanizmów narracyjnych: ich badanie nie tylko pogłębia dotychczasowe rozumienie tożsamościowego znaczenia narracji, ale i kształtuje nowe narzędzia do analizowania problematyki biograficznej w historiografii i kulturze.
References
Bielik‑Robson, A. (2004). Słowo i trauma: czas, narracja, tożsamość. Teksty Drugie, 5, 23-34.
Brooker, Ch. (prod.). (2013). Zaraz wracam (Be Right Back) [s. 2, odc. 3]. W: Czarne lustro (Black Mirror) [serial]. Wielka Brytania, USA: Channel 4.
Bruner, J. (2006). Narracyjna konstrukcja rzeczywistości. W: J. Bruner, Kultura edukacji. Przekł. T. Brzostowska‑Tereszkiewicz.
Wstęp: A. Brzezińska. Kraków: TAiWPN Universitas, 181-208.
Burszta, W.J. (2014). Przyleganie do przeszłości. W: E. Golachowska i A. Zielińska (red.), Konstrukcje i destrukcje tożsamości. Tom III: Narracja i pamięć. Warszawa: Instytut Slawistyki PAN, 20-34.
Burzyńska, A. (2004). Kariera narracji. O zwrocie narratywistycznym w humanistyce. Teksty Drugie, 1-2, 43-64.
Całek, A. (2013). Biografia naukowa: od koncepcji do narracji. Interdyscyplinarność, teorie, metody badawcze. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Całek, A. (2016a). Biografia jako reprezentacja. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica IV, 25-41.
Całek, A. (2016b). Narrator biografii naukowej: między referencyjnością a fikcją. W: R. Skrzyniarz, L. Dziaczkowska i D. Opozda (red.), Przedmiot, źródła i metody badań w biografii. Lublin: Episteme, 39-59.
Card, O.S. (2013). Mówca umarłych. Przekł. P.W. Cholewa. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Decker, G. (2014). Hermann Hesse. Wędrowiec i jego cień. Przekł. E. Borg i M. Przybyłowska. Warszawa: Świat Książki.
Eco, U. (2007). Sześć przechadzek po lesie fikcji. Przekł. J. Jarniewicz. Kraków: Znak.
Forster, M. (reż.). (2006). Przypadek Harolda Cricka (Stranger Than Fiction) [film]. USA: Columbia Pictures.
Głowiński, M. (1973). Gry powieściowe. Szkice z teorii i historii form narracyjnych. Warszawa: PWN.
Helman, A. (2007). Biografia fikcyjna – literackie i filmowe dzieje Salome. W: T. Szczepański i S. Kołos (red.), Biografistyka filmowa: ekranowe interpretacje losów i faktów. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, UMK, 25-38.
Hesse, H. (2004). Gra szklanych paciorków. Próba opisu życia magistra ludi Józefa Knechta wraz z jego spuścizną pisarską. Przekł. M. Kurecka. Warszawa: PIW.
Kaniewska, B. (1992). Mimetyzm formalny w polskiej prozie współczesnej. Pamiętnik Literacki, 3, 95-128.
Kołos, S. (2014). Życie sfilmowane. Uwagi o filmie biograficznym. W: A. Gwóźdź i M. Kempna‑Pieniążek (red.), Film i media – przeszłość i przyszłość. Kontynuacje. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 65-77.
Łebkowska, A. (2004). Narracje biograficzne w fikcji. W: Z. Mitosek (red.), Opowiadanie w perspektywie badań porównawczych. Kraków: TAiWPN Universitas, 315-331.
Maj, K.M. (2015). Allotopie. Topografia światów fikcjonalnych. Kraków: TAiWPN Universitas.
McHale, B. (2012). Powieść postmodernistyczna. Przekł. M. Płaza. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Monluçon, A.-M. i Salha, A. (red.). (2007). Fictions biographiques: XIXe XXIe siècles. Toulouse: Presses Universitaires du Mirail.
Nabokov, V. (2003). Prawdziwe życie Sebastiana Knighta. Przekł. M. Kłobukowski. Posł. L. Engelking. Warszawa: Muza.
Naim, O. (reż.). (2004). Wersja ostateczna (The Final Cut) [film]. Kanada, Niemcy, USA: Cinerenta Medienbeteiligungs KG.
Ryan, M.-L. (2013). Transmedial Storytelling and Transfictionality. Poetics Today, 3, 361-388.
Setterfield, D. (2006). Trzynasta opowieść. Przekł. B. Przybyłowska. Warszawa: Amber.
Sławiński, J. (2000). Biografia. W: M. Głowiński, T. Kostkiewiczowa, J. Sławiński i A. Okopień‑Sławińska (red.), Słownik terminów literackich. Wrocław: Ossolineum, 67.
White, H. (2000). Poetyka pisarstwa historycznego, red. E. Domańska, M. Wilczyński. Kraków: TAiWPN Universitas.
White, H. (2009). Proza historyczna, red. E. Domańska. Kraków: TAiWPN Universitas.
White, H. (2014). Przeszłość praktyczna, red. E. Domańska. Kraków: TAiWPN Universitas.
Wyka, K. (1963). „Pan Tadeusz”. Studia o poemacie. Warszawa: PIW.
Copyright (c) 2018 Anita Całek
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors who publish in this journal agree to the following terms:
- Authors retain the copyright to their work while granting the journal the right of first publication. The work will be simultaneously licensed under a CC BY-ND license, which permits others to share the work with proper credit given to the author and the original publication in this journal.
- Authors may enter into additional, non-exclusive agreements for the distribution of the published version of the work (e.g., posting it in an institutional repository or publishing it in another journal), provided that the original publication in this journal is acknowledged.
We allow and encourage authors to share their work online (e.g., in institutional repositories or on personal websites) both before and during the submission process, as this can foster beneficial exchanges and lead to earlier and increased citations of the published work. (See The Effect of Open Access). We recommend using any of the following academic networking platforms:
