Pamięć – „stare”, „nowe” i „najnowsze” konteksty językowo-kulturowe
Abstract
CEL NAUKOWY: Artykuł mieści się w lingwistycznym nurcie badań nad pamięcią. Autorka bada leksykalno‑semantyczną kategorię pamięci we współczesnej polszczyźnie, jej redefinicje i rekontekstualizacje.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Tekst jest kontynuacją i uzupełnieniem wcześniejszych analiz Anny Pajdzińskiej i Wojciecha Chlebdy. Na podstawie danych językowych pochodzących z wybranych słowników języka polskiego oraz badań tekstów internetowych autorka konstruuje model pamięci i wskazuje starsze, nowe i najnowsze konteksty leksykalne, w jakich to słowo się pojawia. Zauważa znaczne przeobrażenia w tym zakresie. Zmiany w funkcjonowaniu tego leksemu i jego semantyce są oznakami zmian we współczesnej kulturze.
PROCES WYWODU: Autorka przypomina m.in. praindoeuropejską etymologię tego wyrazu, odnosząc ją nie tylko do ludzkiej dyspozycji mentalnej, ale i do aspektu (samo)świadomości. Ukazuje najważniejsze metafory pojęciowe (m.in. pamięć jako naczynie w umyśle), utrwalone w dawniejszych i współczesnych słownikach językach polskiego. Analizuje także obecne przemiany semantyczne i frazeologiczne dokonujące się w obrębie tego pojęcia, badając dwa typy tekstów internetowych: frazy w wyszukiwarce Google i elementy werbalne w ramach tzw. demotywatorów.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Autorka wskazuje, że pamięć rozszerza obecnie swoje znaczenia, z jednej strony w stronę biologii/ psychologii i wysokiej technologii, z drugiej – w stronę potoczności, prywatności, dystansu i humoru.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Badanie tekstów internetowych pokazuje znaczne przemiany w obrębie domeny pamięci. Tworzone są nowe quasi‑definicje i nowe profile znaczeniowe tego słowa, te mniej istotne jeszcze kilka lat temu – obecnie stają się centralne. Artykuł pokazuje, w jaki sposób analizy językoznawcze mogą prowadzić do refleksji kulturoznawczej.
References
Assmann, A. (2015). Pamięć. W: tejże, Wprowadzenie do kulturoznawstwa. Podstawowe terminy, problemy, pytania. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 261-296.
Brocki, M. (2003). Semioza pamięci etnograficznej. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa, 3-4, 92 94. Pozyskano z: cyfrowaetnografia.pl.
Chlebda, W. (2007). Tezy o niepamięci zbiorowej. Prace Filologiczne LIII, 71-78.
Chlebda, W. (2011). Szkice do językowego obrazu pamięci. Pamięć jako wartość. Etnolingwistyka, 23, 83-98. Pozyskano z: umcs.pl/pl/wersja elektroniczna,5558.htm.
Chlebda, W. (2012). Pamięć ujęzykowiona. W: J. Adamowski i M. Wójcicka (red.), Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 109-120.
Czachur, W. (2014). Pamięć, język a dyskursy medialne – rozmowa z prof. Astrid Erll, prof. Bożeną Witosz i prof. Robertem Trabą. Tekst i Dyskurs / Text und Diskurs, 7, 11-19. Pozyskano z: tekst dyskurs.eu/index.php/pl/lista zeszytow/ zeszyt-7-2014.
Czachur, W. (2015). Dlaczego pamięć społeczna może być obiektem badań lingwistycznych? Pozyskano z: academia.edu/22173374/ Dlaczego_pamięć_społeczna_może_być_obiektem_badań_lingwistycznych.
Czerwiński, M. (2014). Archiwum znaków – semiotyka pamięci kulturowej. Tekst i Dyskurs / Text und Diskurs, 7, 31-48. Pozyskano z: tekst dyskurs.eu/index. php/pl/lista zeszytow/zeszyt-7-2014.
Czyżewski, M., Dunin, K. i Piotrowski, A. (red.). (1991). Cudze problemy. O ważności tego co nieważne. Analiza dyskursu publicznego w Polsce. Warszawa: Ośrodek Badań Społecznych.
Fiń, A. i Kapralska, Ł. (red.). (2015). Sieć pamięci. Cyfrowe postaci pamięci zbiorowej. Kraków: Nomos.
Ilnicki, R. (2012). Wstręt do ciała. Transhumanistyczne scenariusze postgatunkowego bycia. Nowa Krytyka. Czasopismo Filozoficzne. Pozyskano z: nowakrytyka.pl/spip.php?article611.
Kula, M. (2002). Nośniki pamięci historycznej. Warszawa: DIG.
Makowska, M. (2013). Jakim językiem mówią tekst i obraz? O relacji tekst – obraz na przykładzie demotywatorów. Tekst i Dyskurs / Text und Diskurs, 6, 169-183. Pozyskano z: tekst dyskurs.eu/index.php/pl/lista zeszytow/zeszyt-6-2013.
Nijakowski, L.M. (2008). Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Pajdzińska, A. (2007). Pamięć jako wartość. W: J. Mazur, A. Małyska i K. Sobstyl (red.), Człowiek wobec wyzwań współczesności. Upadek wartości czy walka o wartość? Lublin: Wydawnictwo UMCS, 253-261.
Pajdzińska, A. (2012). Polszczyzna o pamięci. W: J. Adamowski i M. Wójcicka (red.), Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 97-108.
Podemski, K. (2013). Badania polskiego dyskursu publicznego II RP, PRL i III RP. Przegląd zagadnień. Kultura i Społeczeństwo, 2, 27-66.
Rancew‑Sikora, D. i Skowronek, K. (2015). O (nie)zbędności opowiadania. Refleksje teoretyczno‑krytyczne na temat badań narracyjnych i perspektywy storytelling. Studia Humanistyczne AGH, 1, 7-21.
Wójcicka, M. (2014). Pamięć zbiorowa a tekst ustny. Lublin: Wydawnictwo UMCS. Pozyskano z: wydawnictwo.umcs.lublin.pl/pic/1832.pdf.
Wójcicka, M. (2016). Toasty – konwencja i kreacja w przemianach gatunku. W: M. Karwatowska, R. Litwiński i A. Siwiec (red.), Konwencja i kreacja w tekstach kultury. Lublin: Wydawnictwo UMCS (w druku).
Słowniki
ABa – Bańkowski, A. (2000). Etymologiczny słownik języka polskiego. T. I-II. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
ABr – Brückner, A. (1985). Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Sfraz – Skorupka, S. (1985). Słownik frazeologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna.
SL – Słownik języka polskiego przez M. Samuela Bogumiła Linde. (1807-1814). Warszawa: Drukarnia XX. Pijarów.
SStp – Urbańczyk, S. (red.). (1953-2002). Słownik staropolski. T. 1-11. Kraków: IJP PAN.
WBor – Boryś, W. (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Copyright (c) 2017 HORIZONS OF EDUCATION
![Creative Commons License](http://i.creativecommons.org/l/by-nc-nd/4.0/88x31.png)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors who publish with this journal agree to the following terms:
- Authors retain copyright and grant the journal right of first publication with the work simultaneously licensed under a CC BY-NC-ND licence that allows others to share the work with an acknowledgement of the work's authorship and initial publication in this journal.
- Authors are asked to enter into separate, additional contractual arrangements for the non-exclusive distribution of the journal's published version of the work (e.g., post it to an institutional repository or publish it in a book), with an acknowledgement of its initial publication in this journal.
Authors are permitted and encouraged to post their work online (e.g., in institutional repositories or on their website) prior to and during the submission process, as it can lead to productive exchanges, as well as earlier and greater citation of published work (See The Effect of Open Access). We advise to use any of the following reserach society portals: