Racjonalność procesu wychowania we współczesnym dyskursie pedagogicznym
Abstrakt
CEL NAUKOWY: Celem tego artykułu jest opis i wyjaśnienie różnych możliwości rozumienia i interpretacji pojęcia „racjonalność procesu wychowania”, a także przyjrzenie się temu, co kryje się współcześnie pod pojęciem „pedagogicznego rozumu”.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Czy i w jakim zakresie we współczesnej debacie pedagogicznej uwzględnia się racjonalność procesu wychowania i kształcenia? W poszukiwaniu rozwiązania postawionego problemu zastosowano metodę hermeneutyczną.
PROCES WYWODU: W artykule zostaną nakreślone wybrane koncepcje dotyczące racjonalności procesu wychowania człowieka, przy czym tłem rozważań będą zarówno teoretyczne ujęcia samej racjonalności ludzkich działań, jak i praktyczne odniesienia znajdujące odzwierciedlenie w procesie wychowania toczącym się w rodzinie, społeczeństwie i szkole. Przedstawiona zostanie również kategoria pedagogizmu jako represji w działaniach wychowawczych i kształceniowych. Zaprezentowany będzie spór o rolę i funkcje szkoły w społeczeństwie postkomunistycznym, które znajduje się w swoistym mentalnym klinczu pomiędzy socjalistycznymi przyzwyczajeniami a zachwytem osiągnięciami demokracji zachodniej.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Rozwój wiedzy naukowej i techniczne nowości nie prowadzą wprost do racjonalizacji ludzkich działań. Dzieje się tak, gdyż wiedza naukowa nie musi i często nie jest absolutnie pewna, zaś jednym z istotniejszych zabiegów postępu naukowego jest możliwość wątpienia, sprawdzania, a niekiedy obalania istniejących „pewników” naukowych. Miejscem dyskursu wiedzy/władzy jest także szkoła, w której (zwłaszcza w wieku XIX, ale i dziś wielokrotnie to się zdarza) pedagogizm zajął miejsce wychowania. Upominanie się demokratycznego nurtu pedagogiki o zerwanie z zasadą represji na rzecz autentyczności relacji rozumianej jak wychowanie jest potwierdzeniem tej tezy.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Na kanwie ogólnych rozważań o racjonalności procesu wychowania zaznaczona zostanie także dyskusja o wyzwaniach dla polskiej szkoły znajdującej się w tyglu kolejnej rewolucji reformatorskiej.
Bibliografia
Adler, J.E. (1998). Rationality of Belief. W: Routledge Encyclopedia of Philosophy. T. 8. London: Routledge.
Ajdukiewicz, K. (1949). Zagadnienia i kierunki filozofii. Kraków: Czytelnik.
Ball, S.J. (1994). Foucault i edukacja. Dyscypliny i wiedza. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Drozdowicz, Z., Melosik, Z. i Sztajer, S. (red.). (2009). O racjonalności w nauce i życiu społecznym. Poznań: Wydawnictwo Wydziału Nauk Społecznych UAM.
Feyerabend, P. (1996). Zabijanie czasu, tłum. T. Bieroń. Kraków: Znak.
Foley, R. (1987). The Theory of Epistemic Rationality. Cambridge, Massachusetts and London: Harvard University Press.
Foucault, M. (2000). Strukturalizm i poststrukturalizm. W: M. Foucault, Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, tłum. D. Leszczyński, L. Rasiński. Warszawa – Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Habermas, J. (1999). Teoria działania komunikacyjnego. Tom 1 – Racjonalność działania a racjonalność społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hejnicka-Bezwińska, T. (red.). (1995). Racjonalność pedagogiki. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy.
Kahneman, D. i Tversky, A. (1973). On the psychology of prediction. Psychological Review 80(4), 237‑251.
Kant, I. (2002). Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg. Warszawa: De Agostini.
Kempny, M. i Szmatka, J. (red.). (1992). Współczesne teorie wymiany społecznej. Wybór tekstów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Koj, L. (1998). Powinności w nauce, t. 1: Określenie i poznawalność powinności. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Kołakowski, L. (2005). Obecność mitu. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Kozakiewicz, H., Mokrzycki, E. i Siemek M. (1989).
Racjonalność. Nauka. Społeczeństwo. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Krauz-Mozer, B. (2007). Teorie polityki. Założenia metodologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kuhn, T. (2001). Struktura rewolucji naukowych. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Markus, H. i Zajonc, R. (1985).Cognitive perspective in social psychology. W: Handbook of Social Psychology, vol. 1. New York: Random House.
Melosik, Z. (1995). Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji. Toruń – Poznań: Edytor.
Mitter, W. (1993). Europas Bildungswesen zwischen Einheit und Vielfaltim Spiegel revolutionärer Wandlungen. W: M. Liedtke, Hausaufgabe Europa. Schule zwischen Regionlismus und Internationalismus. Bad Heilbrunn: Verlag Julius Klinkhardt.
Mitter, W. (1996). Staat und Markt im internationalen Bildungswesen aus historisch-vergleichenden Sicht – Gegner, Konkurenten, Partner? W: Zeitschrift für Pädagogik Beiheft. Belz: Weinheim und Basel.
Moser, P.K. (1996). Rationality. W: P. Edwards (red.), The Encyclopedia of Philosophy. Supplement. New York: Simon & Schuster Macmillan.
Moser, P.K., Mulder, D.H. i Trout, J.D. (1997). The Theory of Knowledge. A Thematic Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Motycka, A. (1982). The epistemological and methodological sense of the concept of rationality. W: W. Krajewski (red.), Polish Essays in the Philosophy of the Natural Sciences. Dordrecht: D. Reidel Publishing Company, 19‑30.
Nawroczyński, B. (1961). Zasady nauczania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ossowska, M. (1983). O człowieku, moralności i nauce.
Miscellanea. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Papuziński, A. (1993). Pedagogika a egzystencja. Krytyka nauki w filozofii współczesnej jako pytanie o racjonalność pedagogiki. W: S. Sarnowski (red.), Krytyka rozumu pedagogicznego. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy.
Popper, K. (1977). Logika odkrycia naukowego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Sarnowski, S. (red.). (1993). Krytyka rozumu pedagogicznego. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy.
Seidman, S. (1991). The end of sociological theory, the postmodern hope. Sociological Theory, 9(2), 131‑146.
Siemek, M.J. (2002). Wolność, rozum, intersubiektywność. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Szacki, J. (2002). Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szaniawski, K. (1994). Plus ratio quam vis. W: O nauce, rozumowaniu i wartościach: pisma wybrane, oprac. J. Woleński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Szewczak, W. (2013). Oblicza racjonalności. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Tatarkiewicz, W. (1971). O niektórych postaciach racjonalizmu XVII i XVIII wieku. W: W. Tatarkiewicz, Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne. T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Turner, J.H. (2004). Struktura teorii socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Walczak, M. (1990). Prolegomena do teorii racjonalności nauki. W: Z. Drozdowicz, Z. Melosik i S. Sztajer, O racjonalności w nauce i życiu społecznym. Poznań: Wydawnictwo UAM.
Winch, P. (1990). Etyka a działanie, przeł. D. Lachowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Znaniecki, F. (1988). Wstęp do socjologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Copyright (c) 2018 Renata Nowakowska-Siuta
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uwagi dotyczące praw autorskich
Autorzy publikujący w tym czasopiśmie wyrażają zgodę na następując warunki:
- Autorzy zachowują prawa autorskie, przyznając czasopismu prawo do pierwszej publikacji swojego tekstu jednocześnie zarejestrowanego pod numerem licencji CC BY-ND, która pozwala innym na korzystanie z tego tekstu z uznaniem autorstwa tekstu oraz pierwotnej publikacji w tym czasopiśmie.
- Autorzy proszeni są o nawiązywanie odrębnych, dodatkowych porozumień wynikających z umowy, dotyczących dystrybucji opublikowanej w czasopiśmie wersji tekstu nie na prawach wyłączności (np. opublikowanie go w repozytorium instytucji lub w innym czasopiśmie), z potwierdzeniem pierwszej publikacji w tym czasopiśmie.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
