Racjonalność procesu wychowania we współczesnym dyskursie pedagogicznym
Abstract
CEL NAUKOWY: Celem tego artykułu jest opis i wyjaśnienie różnych możliwości rozumienia i interpretacji pojęcia „racjonalność procesu wychowania”, a także przyjrzenie się temu, co kryje się współcześnie pod pojęciem „pedagogicznego rozumu”.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Czy i w jakim zakresie we współczesnej debacie pedagogicznej uwzględnia się racjonalność procesu wychowania i kształcenia? W poszukiwaniu rozwiązania postawionego problemu zastosowano metodę hermeneutyczną.
PROCES WYWODU: W artykule zostaną nakreślone wybrane koncepcje dotyczące racjonalności procesu wychowania człowieka, przy czym tłem rozważań będą zarówno teoretyczne ujęcia samej racjonalności ludzkich działań, jak i praktyczne odniesienia znajdujące odzwierciedlenie w procesie wychowania toczącym się w rodzinie, społeczeństwie i szkole. Przedstawiona zostanie również kategoria pedagogizmu jako represji w działaniach wychowawczych i kształceniowych. Zaprezentowany będzie spór o rolę i funkcje szkoły w społeczeństwie postkomunistycznym, które znajduje się w swoistym mentalnym klinczu pomiędzy socjalistycznymi przyzwyczajeniami a zachwytem osiągnięciami demokracji zachodniej.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Rozwój wiedzy naukowej i techniczne nowości nie prowadzą wprost do racjonalizacji ludzkich działań. Dzieje się tak, gdyż wiedza naukowa nie musi i często nie jest absolutnie pewna, zaś jednym z istotniejszych zabiegów postępu naukowego jest możliwość wątpienia, sprawdzania, a niekiedy obalania istniejących „pewników” naukowych. Miejscem dyskursu wiedzy/władzy jest także szkoła, w której (zwłaszcza w wieku XIX, ale i dziś wielokrotnie to się zdarza) pedagogizm zajął miejsce wychowania. Upominanie się demokratycznego nurtu pedagogiki o zerwanie z zasadą represji na rzecz autentyczności relacji rozumianej jak wychowanie jest potwierdzeniem tej tezy.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Na kanwie ogólnych rozważań o racjonalności procesu wychowania zaznaczona zostanie także dyskusja o wyzwaniach dla polskiej szkoły znajdującej się w tyglu kolejnej rewolucji reformatorskiej.
References
Adler, J.E. (1998). Rationality of Belief. W: Routledge Encyclopedia of Philosophy. T. 8. London: Routledge.
Ajdukiewicz, K. (1949). Zagadnienia i kierunki filozofii. Kraków: Czytelnik.
Ball, S.J. (1994). Foucault i edukacja. Dyscypliny i wiedza. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Drozdowicz, Z., Melosik, Z. i Sztajer, S. (red.). (2009). O racjonalności w nauce i życiu społecznym. Poznań: Wydawnictwo Wydziału Nauk Społecznych UAM.
Feyerabend, P. (1996). Zabijanie czasu, tłum. T. Bieroń. Kraków: Znak.
Foley, R. (1987). The Theory of Epistemic Rationality. Cambridge, Massachusetts and London: Harvard University Press.
Foucault, M. (2000). Strukturalizm i poststrukturalizm. W: M. Foucault, Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, tłum. D. Leszczyński, L. Rasiński. Warszawa – Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Habermas, J. (1999). Teoria działania komunikacyjnego. Tom 1 – Racjonalność działania a racjonalność społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hejnicka-Bezwińska, T. (red.). (1995). Racjonalność pedagogiki. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy.
Kahneman, D. i Tversky, A. (1973). On the psychology of prediction. Psychological Review 80(4), 237‑251.
Kant, I. (2002). Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg. Warszawa: De Agostini.
Kempny, M. i Szmatka, J. (red.). (1992). Współczesne teorie wymiany społecznej. Wybór tekstów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Koj, L. (1998). Powinności w nauce, t. 1: Określenie i poznawalność powinności. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Kołakowski, L. (2005). Obecność mitu. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Kozakiewicz, H., Mokrzycki, E. i Siemek M. (1989).
Racjonalność. Nauka. Społeczeństwo. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Krauz-Mozer, B. (2007). Teorie polityki. Założenia metodologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kuhn, T. (2001). Struktura rewolucji naukowych. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Markus, H. i Zajonc, R. (1985).Cognitive perspective in social psychology. W: Handbook of Social Psychology, vol. 1. New York: Random House.
Melosik, Z. (1995). Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji. Toruń – Poznań: Edytor.
Mitter, W. (1993). Europas Bildungswesen zwischen Einheit und Vielfaltim Spiegel revolutionärer Wandlungen. W: M. Liedtke, Hausaufgabe Europa. Schule zwischen Regionlismus und Internationalismus. Bad Heilbrunn: Verlag Julius Klinkhardt.
Mitter, W. (1996). Staat und Markt im internationalen Bildungswesen aus historisch-vergleichenden Sicht – Gegner, Konkurenten, Partner? W: Zeitschrift für Pädagogik Beiheft. Belz: Weinheim und Basel.
Moser, P.K. (1996). Rationality. W: P. Edwards (red.), The Encyclopedia of Philosophy. Supplement. New York: Simon & Schuster Macmillan.
Moser, P.K., Mulder, D.H. i Trout, J.D. (1997). The Theory of Knowledge. A Thematic Introduction. Oxford: Oxford University Press.
Motycka, A. (1982). The epistemological and methodological sense of the concept of rationality. W: W. Krajewski (red.), Polish Essays in the Philosophy of the Natural Sciences. Dordrecht: D. Reidel Publishing Company, 19‑30.
Nawroczyński, B. (1961). Zasady nauczania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Ossowska, M. (1983). O człowieku, moralności i nauce.
Miscellanea. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Papuziński, A. (1993). Pedagogika a egzystencja. Krytyka nauki w filozofii współczesnej jako pytanie o racjonalność pedagogiki. W: S. Sarnowski (red.), Krytyka rozumu pedagogicznego. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy.
Popper, K. (1977). Logika odkrycia naukowego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Sarnowski, S. (red.). (1993). Krytyka rozumu pedagogicznego. Bydgoszcz: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy.
Seidman, S. (1991). The end of sociological theory, the postmodern hope. Sociological Theory, 9(2), 131‑146.
Siemek, M.J. (2002). Wolność, rozum, intersubiektywność. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Szacki, J. (2002). Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szaniawski, K. (1994). Plus ratio quam vis. W: O nauce, rozumowaniu i wartościach: pisma wybrane, oprac. J. Woleński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Szewczak, W. (2013). Oblicza racjonalności. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Tatarkiewicz, W. (1971). O niektórych postaciach racjonalizmu XVII i XVIII wieku. W: W. Tatarkiewicz, Droga do filozofii i inne rozprawy filozoficzne. T. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Turner, J.H. (2004). Struktura teorii socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Walczak, M. (1990). Prolegomena do teorii racjonalności nauki. W: Z. Drozdowicz, Z. Melosik i S. Sztajer, O racjonalności w nauce i życiu społecznym. Poznań: Wydawnictwo UAM.
Winch, P. (1990). Etyka a działanie, przeł. D. Lachowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Znaniecki, F. (1988). Wstęp do socjologii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Copyright (c) 2018 Renata Nowakowska-Siuta
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors who publish in this journal agree to the following terms:
- Authors retain the copyright to their work while granting the journal the right of first publication. The work will be simultaneously licensed under a CC BY-ND license, which permits others to share the work with proper credit given to the author and the original publication in this journal.
- Authors may enter into additional, non-exclusive agreements for the distribution of the published version of the work (e.g., posting it in an institutional repository or publishing it in another journal), provided that the original publication in this journal is acknowledged.
We allow and encourage authors to share their work online (e.g., in institutional repositories or on personal websites) both before and during the submission process, as this can foster beneficial exchanges and lead to earlier and increased citations of the published work. (See The Effect of Open Access). We recommend using any of the following academic networking platforms:
