Godność dziecka w jezuickiej myśli pedeutologicznej okresu staropolskiego
Abstrakt
CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest ukazanie, jaką wizję, koncepcję dziecka, jego godności propagowano w jezuickiej myśli pedeutologicznej.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Aby odpowiedzieć na to pytanie, poddano analizie dzieła czołowych pedagogów jezuickich, które były używane w procesie przygotowania zawodowego nauczycieli we wspomnianych seminariach nauczycielskich.
PROCES WYWODU: Jezuicki system szkolnictwa zorganizowany został na podstawie zasad zapisanych w Ratio studiorum – ustawie tworzonej i udoskonalanej przez kilka dziesięcioleci. Regulowała ona prawa i obowiązki wszystkich podmiotów procesu kształcenia i wychowania. Aby zrealizować założenia i cele jezuickiej edukacji, potrzebni byli dobrze przygotowani nauczyciele. Zakon wychodząc naprzeciw tym potrzebom, podczas II Kongregacji Generalnej w 1565 roku powołał do życia instytucję służącą kształceniu nauczycieli – rodzaj seminarium nauczycielskiego – pod nazwą „Seminarium nostrorum”. W seminariach pracowali wybitni pedagodzy jezuiccy – autorzy podręczników, które były przedmiotem analizy pod kątem propagowanej w nich wizji dziecka, jego godności i miejsca w procesie edukacyjnym.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza treści zawartych w dziełach pedagogicznych używanych w procesie przygotowania zawodowego nauczycieli pozwala na odczytanie pozycji dziecka w procesie kształcenia i wychowania w sposób bezpośredni poprzez uznanie jego królewskiej godności wyrażonej w szacunku do dzieciństwa, jego praw, trosk, możliwości rozwojowych, a także w sposób pośredni – wyrażony w opisie roli zawodowej nauczyciela, jego misji wobec najmłodszych uczniów, w konkretnych wskazaniach metodycznych dla przyszłych nauczycieli.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Myśl pedeutologiczna zrekonstruowana na podstawie lektury najważniejszych dzieł staropolskich jezuickich pedagogów kształcących nauczycieli dla szkół jezuickich odzwierciedla ówczesne myślenie o głównych aktorach procesu edukacyjnego: uczniach i nauczycielach. Pozwala na odczytanie roli każdego z nich, a także ich wzajemnej relacji w procesie kształcenia i wychowania. Centralną pozycję zajmuje w nim uczeń, posiada on „królewską godność”, nauczyciel zaś pełni funkcję służebną, wymagającą z jednej strony pokory (zasada dostosowania, indywidualizacji), a z drugiej – wszechstronnego i gruntownego przygotowania zawodowego, które zakłada posiadanie kompetencji merytorycznych, dydaktycznych, metodologicznych i osobowościowych.
Bibliografia
Directorium in exercitia spiritualia B.P.N. Ignatii, in Collegio Romano eiusdem Societatis, Romae 1615.
Bonifacio, J. (1575). Christiani pueri institutio, adolescentiae que perfugium: ad gymnasia eiusdem Societatis. Matias Gast (Salamanca).
Jouvancy, J. de. (1692). Christianis litterarum magistris De ratione discendi et docendi. B.w. (Parisiis).
Jouvancy, J. de. (1703). Magistris scholarum inferiorum Societatis Iesu De ratione discendi et docendi. Michele Nestenius (Florentiae).
Kochanowicz, J. (red.). (2001). Podręcznik pedagogiki Stefana Sczanieckiego SJ z 1715 roku.
Professio circa puerorum in virtute, sapientia et politie institutionem (J. Ożóg, tłum.). Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM.
Ratio studiorum (2000). Ratio atque institutio studiorum SJ, czyli Ustawa szkolna Towarzystwa Jezusowego (1599) (K. Bartnicka i T. Bieńkowski, wstęp i oprac.). Wydawnictwo Naukowe Ateneum.
Sacchini, F. (1625). Paraenesis ad magistros scholarum inferiorum Societatis Iesu. Typis Iacobi Mascardi (Romae).
Sacchini, F. (1626). Protrepticon ad magistros scholarum inferiorum Societatis Iesu. Formis Academicis. Apud Iacobum Sermodi (Diling).
Selectae S.P. Ignatii Sententiae, (1948). W: Thesaurus Spiritualis Societatis Iesu. Typis Polyglottis Vaticanis (Romae).
Alves Dias, J.J. (2014). Os primeiros caracteres europeus impressos na China, 1588. Portugal–China: 500 anos (M. Castelo-Branco i P.S.J. Barata, red.), Biblioteca Nacional de Portugal.
Anzenbacher, A. (2006). Co oznacza „godność człowieka”? Horyzonty Wychowania, 5(9), 53-71.
Bednarski, S. (1933). Upadek i odrodzenie szkół jezuickich w Polsce. Studjum z dziejów szkolnictwa polskiego. Wydawnictwo Księży Jezuitów.
Bronk, A. (2010). Kategoria godności człowieka. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, 35(1), 77-96.
Chałas, K. (2021). Godność człowieka źródłem celów wychowania i zadań szkoły. Roczniki Pedagogiczne, 13(49), 2, 33-48. https://doi.org/10.18290/rped21132.3
Charmot F. (1951). La pédagogie des jésuites. Ses principes, son actualité. Éditions Spes.
Chlewiński, Z. i Zaleski, Z. (1989). Godność. W: L. Bieńkowski i in. (red.), Encyklopedia katolicka (t. 5, kol. 1231-1232). Towarzystwo Naukowe KUL.
Delgado B. (2002). La educación en la reforma y la contrarreforma. Síntesis Educación.
Konstytucje Towarzystwa Jezusowego wraz z przypisami Kongregacji Generalnej XXXIV oraz Normy uzupełniające zatwierdzone przez tę samą Kongregacją. (2001). Wydawnictwo WAM, Polskie Prowincje Towarzystwa Jezusowego.
Królikowska, A. (2019). Kształcenie nauczycieli dla jezuickich szkół średnich w Polsce od XVI do XVIII wieku. Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
Królikowski, W. (2015a, 25 kwietnia). Dyrektoria do Ćwiczeń duchowych św. Ignacego Loyoli i ich powstanie. Centrum Duchowości. https://czestochowa-jezuici.pl/2015/04/25/dyrektoria-do-cwiczen/
Królikowski, W. (2015b, 25 kwietnia). Kierownictwo duchowe w Ćwiczeniach duchowych św. Ignacego Loyoli jako ważny element pedagogii ignacjańskiej. Centrum Duchowości. https://czestochowa-jezuici.pl/2015/04/25/kierownictwo-duchowe/
Królikowski, W. (2018). Adnotacje do Ćwiczeń duchowych św. Ignacego Loyoli. Studium teologiczno‑pastoralne. Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
Mariański, J. (2019). Godność ludzka jako wartość i sposoby jej uzasadniania w opinii młodzieży. Zeszyty Naukowe KUL, 62(4), 5-29.
Mariański, J. (2020). Godność osobista w ocenie młodzieży – analiza teoretyczno-empiryczna. Horyzonty Wychowania, 19(50), 27-44.
Sacchini, F. (2017). Exhortación y Preceptiva para los maestros de escuelas inferiores de la Compañía de Jesús (A. Martínez Sobrino i J. Laspalas Pérez, tłum., wstęp i red.). Editorial UNED.
Stępień, K. (2016). Godność osobowa. W: K. Chałas i A. Maj (red.), Encyklopedia aksjologii pedagogicznej (s. 377-378). Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne Polwen.
de Tchorzewski, A.M. de. (2020). Rzecz o godności, autorytecie i odpowiedzialności nauczyciela w czasach chaosu aksjonormatywnego. Horyzonty Wychowania, 19(50), 161-176.
Vergara Ciordia, J. (2012). La edición de Burgos de 1588 del “Christiani pueri institutio adolescentiaeque perfugium”, obra clave del humanismo jesuítico hispano. Historia de la Educación: Revista interuniversitaria, 31, 81-103.
Żołądź-Strzelczyk, D. (2002). Wychowanie dziecka w świetle staropolskiej teorii pedagogicznej. W: M. Dąbrowska i A. Klondera (red.), Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce. Cz. 1: Od średniowiecza do wieku XVIII (s. 96-108). Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Copyright (c) 2021 Horyzonty Wychowania
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uwagi dotyczące praw autorskich
Autorzy publikujący w tym czasopiśmie wyrażają zgodę na następując warunki:
- Autorzy zachowują prawa autorskie, przyznając czasopismu prawo do pierwszej publikacji swojego tekstu jednocześnie zarejestrowanego pod numerem licencji CC BY-ND, która pozwala innym na korzystanie z tego tekstu z uznaniem autorstwa tekstu oraz pierwotnej publikacji w tym czasopiśmie.
- Autorzy proszeni są o nawiązywanie odrębnych, dodatkowych porozumień wynikających z umowy, dotyczących dystrybucji opublikowanej w czasopiśmie wersji tekstu nie na prawach wyłączności (np. opublikowanie go w repozytorium instytucji lub w innym czasopiśmie), z potwierdzeniem pierwszej publikacji w tym czasopiśmie.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
