Empatia i asertywność w komunikacji wychowawczej

Abstrakt

Sposób komunikowania danego człowieka w dużym stopniu decyduje o tym, jakiego typu buduje on relacje z innymi ludźmi. Nie da się nie komunikować, gdyż powstrzymywanie się od komunikowania jest też sposobem komunikacji. W tej sytuacji każdy z nas ma tylko dwie możliwości: komunikować w sposób trafny i kompetentny, który ułatwia porozumiewanie się z innymi ludźmi albo posługiwać się komunikacją werbalną i niewerbalną w sposób, który prowadzi do nieporozumień i konfliktów. Warunkiem dobrego komunikowania jest nie tylko unikanie barier w tym względzie, ale też nabywanie kompetencji pozytywnych, z których dwie najważniejsze to empatia i asertywność.

            Podstawową kompetencją w relacjach międzyludzkich jest empatia, czyli zdolność trafnego wczuwania się w subiektywny świat myśli, pragnień, przeżyć i przekonań naszego rozmówcy. Zaprzeczeniem empatii jest przekonanie, że jesteśmy w stanie zrozumieć tę drugą osobę wyłącznie w oparciu o jej zewnętrzne zachowania. Empatia nie oznacza, że utożsamiamy się ze przeżyciami, przekonaniami czy pragnieniami drugiej osoby. Oznacza natomiast, że naprawdę ją rozumiemy w jej niepowtarzalnej historii i teraźniejszości. Potrzeba empatii wynika z faktu, że każdy z nas żyje w tym samym świecie i posługuje się tym samym językiem, ale nieco inaczej - a czasem całkiem inaczej – interpretuje rzeczywistość oraz wypowiadane słowa czy komunikowane gesty. Warunkiem dojrzałej empatii jest przyznawanie prawa drugiej osobie do odmiennego niż nasz sposobu rozumienia i przeżywania rzeczywistości, a także empatyczne rozumienie samego siebie. W przeciwnym przypadku grozi nam to, że nie odróżnimy tego, co dzieje się w nas, od tego, co myśli i przeżywa nasz rozmówca. Empatia umożliwia nie tylko trafne wczuwanie się w subiektywny świat innych osób, ale także ułatwia komunikowanie miłości oraz podjęcie interwencji wychowawczej, jeśli taka okazuje się potrzebna, zwłaszcza wobec dzieci czy ludzi niedojrzałych psychicznie oraz wobec tych, którzy proszą o pomoc i poradę. 

            Druga z podstawowych kompetencji w komunikacji międzyludzkiej to asertywność, która oznacza zdolność szczerego i bezpośredniego komunikowania na własny temat w sposób akceptowany społecznie i w formie, która respektuje godność rozmówcy. Gdy drugi człowiek coś mi komunikuje, wtedy powinienem być empatyczny, a gdy ja sam zaczynam mówić coś o sobie, wtedy powinienem komunikować w sposób asertywny. Ważnym przejawem asertywności jest zdolność stanowczej obrony własnych przekonań, pragnień, priorytetów i norm moralnych. Zaprzeczeniem asertywności jest respektowanie samego siebie kosztem innych ludzi lub respektowanie innych ludzi kosztem siebie. Potrzeba asertywności wynika z faktu, że drugi człowiek nie ma obowiązku domyślania się tego, co myślę, co przeżywam i czego pragnę. Właśnie dlatego pierwsza zasada asertywności brzmi:  powinienem szczerze i otwarcie komunikować innym ludziom wszystko to, co chcę, by oni we mnie zrozumieli i uszanowali. W negatywnym kontekście społecznym asertywność to zdolność do obrony własnych praw, pragnień i potrzeb. Człowiek dojrzały potrafi asertywnie powiedzieć „nie” ludziom, którzy nie respektują jego myśli, przeżyć i przekonań. Potrafi też stanowczo powiedzieć „nie” samemu sobie wtedy, gdy skłonny jest postąpić wbrew własnym przekonaniom, wartościom i priorytetom. Warunkiem dojrzałego komunikowania jest nie tylko teoretyczna wiedza na temat empatii i asertywności, ale także praca nad własną osobowością oraz życzliwość w relacjach międzyludzkich.