Pamięć pokoleń. Historie rodzinne w przekazie międzypokoleniowym
Abstrakt
CEL NAUKOWY: Podjęte rozważania będą dotyczyć pamięci pokoleń związanej z wydarzeniem historycznym, jakim były przesiedlenia rodzin w ramach akcji „Wisła”. Celem artykułu jest przybliżenie pamięci pokoleń związanych z konkretną historią rodzinną – przesiedleniem oraz wskazanie na znaczenie tego wydarzenia dla tożsamości pokolenia wnuków.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Pamięć o przeszłości własnej rodziny, często jej niełatwych losach, np. wysiedleniach, służy budowaniu świadomości i tożsamości kolejnych generacji. Badaniami objęte zostało pokolenie wnuków urodzone w Bieszczadach w latach 60. i w pierwszej połowie lat 70. Wybrałam pokolenie wnuków, których dziadkowie zostali przesiedleni w ramach akcji „Wisła” z terenu Bieszczad. Badania przeprowadzone zostały metodą wywiadu narracyjnego.
PROCES WYWODU: Pamięć pokoleń stanowi część szerszego procesu rekonstrukcji przeszłości, ponieważ to świadomość wspólnej historii jednoczy pokolenia. Tylko w procesie komunikacji między pokoleniami starszym a młodszym możliwe jest przekazanie i odtworzenie przeszłości, która nie stoi w sprzeczności z pamięcią wspólnoty. Odwołując się do naukowych opracowań dotyczących problematyki pamięci zbiorowej, podjęto badania, które ukazały znaczenie historii rodzinnej dla rozumienia własnej tożsamości przez kolejne generacje.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Z przeprowadzonych badań wynika, iż w przypadku trzeciego pokolenia urodzonego w Bieszczadach przekazana została pamięć o akcji „Wisła”, jednak jest ona traktowana przez pokolenie wnuków raczej jako jedna z historii rodzinnych, która została wpleciona w „meandry wielkiej historii”, a nie jako element identyfikacji narodowej. Paradoksalnie sytuacja taka może być właśnie wynikiem powrotu dziadków w rodzinne strony.
WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Wyników tych badań nie można uogólniać. Można je jedynie odnieść do tej grupy badanych. Dla potwierdzenia wyników tych badań istotne będzie przeprowadzenie badań na większej grupie badanych. Badania takie, być może, pozwolą ustalić przyczyny „zanikania” tożsamości ukraińskiej w trzecim pokoleniu wśród rodzin, które powróciły w Bieszczady po wysiedleniu w ramach akcji „Wisła”.
Bibliografia
Augustyn, M. (1999). Wysiedlenia ludności polskiej z okolic Czarnej, Lutowisk i Ustrzyk D. w latach 1945-1947 w relacjach świadków wydarzeń. Bieszczad, 6, 278-297.
Baczko, B. (1994). Wyobrażenia społeczne: szkice o nadziei i pamięci zbiorowej. Warszawa: PWN.
CBOS. (2000). Dzieje rodziny w naszej pamięci. Komunikat z badań, Warszawa: CBOS. Pozyskano z: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2000/K_001_00.PDF (dostęp: 02.02.2016).
CBOS. (2007). Historia rodzinna, pamięć, tradycja. Komunikat z badań. Warszawa: CBOS. Pozyskano z: http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2007/K_058_07.PDF (dostęp: 02.02.2016).
Chase, S.E. (2009). Wywiad narracyjny. Wielość perspektyw, podejść, głosów. W: N.K. Denzin i Y.S. Lincoln (red.), Metody badań jakościowych. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 15-55.
Domagała, B. (2012). Akcja „Wisła” w pamięci biograficznej wysiedlonych i w dyskursie historycznym. W: E. Nowicka i A. Bilewicz (red.), Pamięć utraconych ojczyzn. Warszawa: WUW, 88-108.
Dziadosz, P. (2014). Przesiedlenia ludności ruskiej z powiatu krośnieńskiego w latach 1944-1947. Węglówka: RuthenicArt. Głowacka‑Grajper, M. (2012). Społeczna i indywidualna kontynuacja pamięci ojczyzn kresowych. W: E. Nowicka i A. Bilewicz (red.). Pamięć utraconych ojczyzn. Warszawa: WUW, 155-182.
Grott, B. (red.). (2004). Stosunki polsko‑ukraińskie w latach 1939-2004. Warszawa: Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
Halbwachs, M. (1969). Społeczne ramy pamięci. Warszawa: PWN.
Iliuszyn, I. (2003). Akcja „Wisła” w historiografii ukraińskiej. W: J. Pisuliński (red.), Akcja „Wisła”. Warszawa: IPN, 26-35.
Judycki, S. (2004). Świadomość i pamięć. Uzasadnienie dualizmu antropologicznego. Lublin: TN KUL.
Kaźmierska, K. (1996). Wywiad narracyjny – technika i pojęcia analityczne. W: M. Czyżewski, A. Piotrowska i A. Rokuszewska‑Pawełek (red.), Biografia a tożsamość narodowa. Łódź: Katedra Socjologii Kultury Uniwersytetu Łódzkiego, 35-45.
Kaźmierska, K. (2008). Biografia i pamięć na przykładzie pokoleniowego doświadczenia
ocalonych z zagłady. Kraków: Nomos.
Kończal, K. (2009). Bliskie spotkania z historią drugiego stopnia. W: A. Szpociński (red.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfliktów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar; Collegium Civitas Press, 207-226.
Kończal, K. (red.). (2014). (Kon)teksty pamięci. Antologia. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Korzeniewski, B. (2009). Demokratyzacja pamięci wobec problemu asymilacji pamięci mniejszości w Polsce po 1989 roku. W: L.M. Nijakowski (red.), Etniczność, pamięć, asymilacja. Wokół problemów zachowania tożsamości mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 129-139.
Korzeniewski, B. (2010). Transformacja pamięci: przewartościowania w pamięci przeszłości a wybrane aspekty funkcjonowania dyskursu publicznego o przeszłości w Polsce po 1989 roku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Kwiatkowski, P.T. (2008). Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kwiatkowski, P.T. (2012). Kategoria przeszłości w potocznej pamięci zbiorowej. W: E. Hałas (red.), Kultura jako pamięć. Posttradycyjne znaczenie przeszłości. Kraków: Nomos, 76-103.
Le Goff, J. (2007). Historia i pamięć. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Malicki, K. (2012). Polacy i ich pamięć przeszłości. Studium socjologiczne pamięci zbiorowej na przykładzie regionu podkarpackiego. Kraków: Nomos.
Mannheim, K. (1992-1993). Problem pokoleń. Colloquia Communia 1/12, 136-169.
Mazurczak Kaczmaryk, M. (2016), Bieszczady – znikający krajobraz wiejski. Pozyskano z: http://www.lemko.pl/czytelnia/bieszczady zanikający krajobraz wiejski/ (dostęp: 23.05.2016).
Motyka, G. (2011). Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”: konflikt polsko ukraiński 1943-1947. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Necio, Ł. (2007). Akcja Wisła sześćdziesiąt lat później czyli wspomnienia z teraźniejszości. Borussia, 41, 87-97.
Nowak, J. (2000). Zaginiony świat? Nazywają ich Łemkami. Kraków: Universitas.
Nowak, J. (2011). Społeczne reguły pamiętania. Antropologia pamięci zbiorowej. Kraków: Nomos.
Nowicka, E. i Bilewicz, A. (red.). (2012). Pamięć utraconych ojczyzn. Warszawa: WUW.
Pisuliński, J. (red.) (2003). Akcja „Wisła”. Warszawa: IPN.
Polska Ukraina: trudne pytania, T. 11. (2006). Warszawa: IPN.
Pomian, K. (2006). Historia. Nauka wobec pamięci. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Potocki, A. (2000). Bieszczadzkie losy. Bojkowie i Żydzi. Rzeszów: Apla.
Potocki, A. (2006). Bieszczady jakie były. W: P. Kusal, Zapomniane Bieszczady. Lesko: Ruthenus, 5-8.
Potocki A. (2014). Zaginiony świat bieszczadzkiego kresu. Bojkowie, Żydzi, Polacy, Niemcy i Cyganie. Rzeszów: Carpathia.
Regiony etnograficzne. Pozyskano z: http://skansen.mblsanok.pl/a/strona. php?dir=../regiony&id=regiony (dostęp: 23.05.2016).
Ricoeur, P. (2012), Pamięć, historia, zapomnienie. Kraków: Universitas.
Rybicka, E. (2010). Topografie historii. Pamięć zapisana w miejscach. W: W. Bo¬lecki i J. Madejski (red.), Zapisywanie historii. Literaturoznawstwo i historiografia. T. 90. Warszawa: IBL PAN, 98-106.
Sakson, A. (2012). Migracje w XX wieku. Pozyskano z: http://jazon.hist.uj.edu. pl/zjazd/materialy/sakson.pdf (dostęp: 16.05.2016).
Sołdra Gwiżdż, T. (2013). Społeczne ramy zbiorowej pamięci rodziny. Family Forum. Problemy współczesnej rodziny, 3, 115-130. Pozyskano z: http:// familyforum.uni.opole.pl/pl/artykuly/item/spoleczne ramy zbiorowej pamieci rodziny (dostęp: 13.02.2016).
Sowa, A.L. (2003). Akcja „Wisła” w polskiej historiografii – aktualne problemy badawcze. W: J. Pisuliński (red.), Akcja „Wisła”. Warszawa: IPN, 12-25.
Szacka, B. (1992). “Białe plamy” jako problem socjologiczny. W: S. Amsterdam¬ski i in. (red.), Historia i wyobraźni: Studia ofiarowane Bronisławowi Baczce. Warszawa: PWN, 199-210.
Szacka, B. (2000). Pamięć społeczna. W: W. Kwaśniewicz, H. Kubiak, G. Lissowski i in. (red.), Encyklopedia socjologii. T 3. Warszawa: Oficyna Naukowa, 52-55.
Szacka, B. (2006). Czas przeszły, pamięć, mit. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Szacka, B. (2009). Konflikty i pamięć zbiorowa. W: R. Traba (red.). Akulturacja/ asymilacja na pograniczach kulturowych Europy Środkowo Wschodniej w XIX i XX wieku. Stereotypy i pamięć. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN i Niemiecki Instytut Historyczny, 227-232.
Szacka, B. (2012). Jak opowiadamy przeszłość? Znak, 683. Pozyskano z: http:// www.miesiecznik.znak.com.pl/6832012barbara szackajak opowiadamy przeszlosc (dostęp: 14.04.2016).
Szpociński, A. i Kwiatkowski, P.T. (2006). Przeszłość jako przedmiot przekazu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Szpociński, A. (1989). Przemiany obrazu przeszłości Polski: analiza słuchowisk historycznych dla szkół podstawowych 1951-1984. Warszawa: UW.
Szpociński, A. (2006). Formy przekazu a komunikacja społeczna. W: A. Szpociński i P.T. Kwiatkowski (red.) Przeszłość jako przedmiot przekazu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 9-66.
Tarkowska, E. (2012). Pamięć w kulturze teraźniejszości. W: E. Hałas (red.). Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości. Kraków: Nomos, 17-42.
Trzeszczyńska, P. (2013). Łemkowszczyzna zapamiętana. Opowieści o przeszłości i przestrzeni. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Urban, T. (2007). Utracone ojczyzny. Wypędzenia Niemców i Polaków w XX w. Warszawa: Czytelnik.
Wolfe, T.C. (2006). Past as Present, Myth or History? Discours of Time and the Great Patriotic War. W: R.N. Lebow, W. Kansteiner i C. Fogu (red.), The poli¬tics of memory in postwar Europe. Durham, London: Duke University Press, 249-283.
Wylegała, A. (2014). Przesiedlenia a pamięć. Studium (nie)pamięci społecznej na przykładzie ukraińskiej Galicji i polskich „ziem odzyskanych”. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Ziółkowski, M. (2001). Pamięć i zapominanie: Trupy w szafie polskiej zbiorowej pamięci. Kultura i Społeczeństwo, 3-4, 3-22.
Copyright (c) 2017 Horyzonty Wychowania
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uwagi dotyczące praw autorskich
Autorzy publikujący w tym czasopiśmie wyrażają zgodę na następując warunki:
- Autorzy zachowują prawa autorskie, przyznając czasopismu prawo do pierwszej publikacji swojego tekstu jednocześnie zarejestrowanego pod numerem licencji CC BY-ND, która pozwala innym na korzystanie z tego tekstu z uznaniem autorstwa tekstu oraz pierwotnej publikacji w tym czasopiśmie.
- Autorzy proszeni są o nawiązywanie odrębnych, dodatkowych porozumień wynikających z umowy, dotyczących dystrybucji opublikowanej w czasopiśmie wersji tekstu nie na prawach wyłączności (np. opublikowanie go w repozytorium instytucji lub w innym czasopiśmie), z potwierdzeniem pierwszej publikacji w tym czasopiśmie.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
