Rodzinne tradycje pisania instrukcji wychowawczych w epoce nowożytnej
Abstract
RESEARCH OBJECTIVE: The objective of the article is presenting family traditions of writing intructions for children sent to boarding schools or on educational journeys.
THE RESEARCH PROBLEM AND METHODS: The research was to find the answer to the question what kind of instructions were given in educational institutions, what their objective was and who created them. The analysis referred to the instructions applied in families such as the Radziwiłł, Sobieski, Lubomirski, Jabłonowski or Rzewuski family.
THE PROCESS OF ARGUMENTATION: Education in the modern age was usually related to the necessity of leaving the family house, which is why the parents gave their children instructions to guide and order their stay in a foreign place and environment. In most cases they were oral guidelines, advice, prohibitions and orders. Sometimes the instructions were included in the last wills, letters or separate papers addressed to the young people or their protectors. We may distinguish two types of such guidelines. The first kind includes educational instructions of moral and sometimes social‑political nature. The second kind includes travel guidelines.
RESEARCH RESULTS:The analysis of the instructions indicates that parents took responsibility for upbringing their children, being aware of both the importance of educational journeys in shaping the young person and the threats related to being far from the family and parental protection. Then instructions were usually written by fathers. Mothers hardly ever wrote them. The family tradition of sending children, mainly sons, to Polish and foreign boarding schools, as well as sending them on educational journeys, played an important role in writing the educational guidelines.
CONCLUSIONS, INNOVATIONS, AND RECOMMENDATIONS: The instruction, as a popular genre of pedagogical literature in the 17th and 18th century, which was of practical nature, constituted an important educational tool of parents from upper social classes.
References
Archiwum PAN/PAU K III-161 Henryk Barycz, Materiały warsztatowe.
Augustyniak, U. (1992). Testamenty ewangelików reformowanych w Wielkim Księstwie Litewskim. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Barycz, H. (1948). Andrzej Maksymilian Fredro wobec zagadnień wychowawczych. Kraków: Polska
Akademia Umiejętności.
Barycz, H. (1984). Rzecz o studiach w Krakowie dwóch generacji Sobieskich. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Béthune, F.G. de (2017). Informacja dana od pana de Béthune. W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Chachaj, M. (1995). Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Chodkiewiczowa, L.M. z Rzewuskich. (2017). Napomnienia dla serdecznie kochanego syna (1784). W: Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Chronicon.
Czapliński, W. i Długosz, J. (1969). Podróż młodego magnata do szkół. Studium z dziejów kultury XVI i XVII wieku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Dolska, A. z Chodorowskich. (2017). Informacja Januszowi i Michałowi Korybutom książętom Wiśniowieckim, synom moim (1695). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Firlej, J. (2017). Instrukcja dana Jerzemu Amandusowi do prowadzenia synów (1613). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Fredro, A.M. (2017). Wskazówki dla Lubomirskich (1674-1675). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Freylichówna, J. (1938). Ideał wychowawczy szlachty polskiej w XVI i początku XVII wieku. Warszawa: Nasza Księgarnia. Informacyja słudze mojemu urodzonemu panu Aleksandrowi Przypkowskiemu… Archiwum Główne Akt Dawnych – Archiwum Radziwiłłów XI, nr 37, 336-345.
Jabłonowski, J.S. (2017). Informacja buskiemu staroście, kochanemu synowcowi memu do cudzych krajów (1728), oprac. A. Markiewicz. W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Jabłonowski, S.J. (2017a). Informacja Stanisławowi Rzewuskiemu jadącemu do cudzych krajów (1682), oprac. A. Markiewicz. W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Jabłonowski, S.J. (2017b). Instrukcja i adytament dla synów na peregrynację do cudzych krajów (1682) oprac. A. Markiewicz. W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Jabłonowski, S.W. (2017). Instrukcja dla starosty buskiego jadącego do cudzych krajów (1728), oprac. A. Markiewicz. W: Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Chronicon.
Jan III Sobieski. (2017). Ordynacja spisana w Pilaszkowicach (1685). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź‑Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Kawiecki, M. (2017). Refleksje do przyszłej peregrynacji Jmć Pana starosty chełmskiego (ok. 1720), oprac. A. Markiewicz. W: Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Chronicon.
Konsyderacyje strony wysłania księcia Janusza do cudzej ziemi… (2017). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź‑Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Kowalczyk, M.E. (2017). Matki jako autorki instrukcji dla synów wyjeżdżających w podróż edukacyjną w czasach staropolskich. W: D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk (red.). Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych. Wrocław: Chronicon.
Kowalczyk, M.E. (2019). Zagraniczne podróże Polek w epoce oświecenia. Łomianki: Wydawnictwo LTW.
Kubeš, J. (2013). Náročné dospívání urozených. Kavalírské cesty české a rakouské šlechty (1620-1750). Pelhřimov: Nová tiskárna.
Kucharski, A. (2017). Instrukcje podróżne Wacława Rzewuskiego dla synów z połowy XVIII wieku.
W: D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk (red.). Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych. Wrocław: Chronicon.
Kurdybacha, Ł. (1929). Wychowanie Aleksandra i Jerzego Lubomirskich w XVII wieku. Minerwa Polska, 2, 139-156.
Kurdybacha, Ł. (1976). Pedagogika szlachecka w XVI i XVII w. w świetle instrukcji rodzicielskich. W: tegoż, Pisma wybrane. T. 2. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Lubomirski, S. (2017). Napominania dane synom, Aleksandrowi i Jerzemu, na naukach w cudzych krajach będącym (1632-1634). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Lubomirski, S.H. (2017). Instrukcja synom moim do cudzych krajów. W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Markiewicz, A. (2011). Podróże edukacyjne w czasach Jana III Sobieskiego. Peregrinationes Jablonovianae. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Ossoliński, J. (1976). Pamiętnik. Oprac. i wstępem opatrzył W. Czapliński. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Potocki, W. (1907). Dla niepewnego pewne opuszczać. W: tegoż, Ogród fraszek. T. 1. Lwów: Wydawnictwo A. Brückner.
Radziwiłł, B. (2017). Informacja panom ekonomom córki mej (1667). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Radziwiłł, H.F. (2017). Edukacja, którą, gdy mi Bóg wszechmogący pozwoli mieć dziatki, dać myślę (przed 1760). W: Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Chronicon.
Radziwiłł, K. (2017a). Infromacyja ode mnie Krzysztofa Radziwiłła księcia na Birżach i Dubinkach, hetmana polnego Wielkiego Księstwa Litewskiego z strony dozoru i ćwiczenia syna mego Janusza dana słudze mojemu urodzonemu panu Adamowi Steckiewiczowi w Lubczu. W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Radziwiłł, K. (2017b). Wskazówki związane z edukacją syna Janusza w ojczyźnie i w cudzej ziemi (1622-1628). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Radziwiłł, M.K. zwany Rybeńko. (2017). Instrukcja dla pana Antoine Ronchberga guwernera synów (ok. 1742-1743). W: Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Chronicon.
Radziwiłł, M.K. zwany Sierotka. (2017). Admonitorium (1603). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Radziwiłłowa, A. z Sanguszków. (2017). Uwagi i napomnienia w związku z wyjazdem syna Hieronima Floriana Radziwiłła za granicę (1733). W: Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Chronicon.
Radziwiłłowa, K. z Pociejów. (2017). Przestrogi, czyli maksymy dane synowi jadącemu do Wiednia (1766). W: Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Chronicon.
Rzewuski, W.P. (2017a). Dwie instrukcje wychowawcze dla córek (1763). Oprac. A. Kucharski. W: Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Chronicon.
Rzewuski, W.P. (2017b). Instrukcja dla syna Józefa do cudzych krajów (1755). Oprac. A. Kucharski. W: Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Chronicon.
Rzewuski, W.P. (2017c). Instrukcje związane z edukacją syna Seweryna w Warszawie i za granicą (1754 1759). Oprac. A. Kucharski. W: Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk. Wrocław: Chronicon.
Sobieski, J. (1991). Peregrynacja po Europie 1607-1613. Droga do Baden. Oprac. J. Długosz. Wrocław: Ossolineum.
Sobieski, J. (2017a). Instrukcja dla brata Jana (1620). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk. Wrocław: Chronicon.
Sobieski, J. (2017b). Instrukcje synom do Krakowa i Paryża (1640, 1645). W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź‑Strzelczyk i M.E. Kowalczyk, Wrocław: Chronicon.
Trawicka, Z. (2007). Jakub Sobieski 1591-1646. Studium z dziejów warstwy magnackiej w Polsce doby Wazów. Kraków: Societas Vistulana.
Żołądź, D. (1990). Ideały edukacyjne doby staropolskiej. Stanowe modele i potrzeby edukacyjne szesnastego i siedemnastego wieku. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Żołądź-Strzelczyk, D. (2004). Instrukcje rodzicielskie jako źródło do badań dziejów wychowania w XVI i XVII wieku. W: T. Jałmużna, I. Michalska i G. Michalski (red.), Konteksty i metody w badaniach historyczno-pedagogicznych. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Żołądź-Strzelczyk, D. (2017a). Andrzeja Maksymiliana Fredry wskazówki dla młodych, aby „wzrastali w cnocie dla dobra ojczyzny”. W: D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk (red.), Źródła do dziejów podróży edukacyjnych. Wrocław: Chronicon.
Żołądź-Strzelczyk, D. (2017b). Edukacja Lubomirskich w drugiej połowie XVI i XVII wieku. W: tejże, „Pod każdym względem szlachetne ci daję wychowanie”… Studia z dziejów wychowania szlachty w epoce staropolskiej. Wrocław: Chronicon.
Żołądź-Strzelczyk, D. (2017c). Wskazówki wychowawcze dla Janusza Radziwiłła, syna Krzysztofa. W: tejże, „Pod każdym względem szlachetne ci daję wychowanie”… Studia z dziejów wychowania szlachty w epoce staropolskiej. Wrocław: Chronicon.
Żołądź-Strzelczyk, D. i Kowalczyk, M.E. (2017). Wprowadzenie. W: Ojcowskie synom przestrogi. Instrukcje rodzicielskie (XVI-XVII w.). Wstępem i objaśnieniami opatrzyły D. Żołądź-Strzelczyk i M.E. Kowalczyk, Wrocław: Chronicon.
Żołądź-Strzelczyk, D. i Kowalczyk, M.E. (w druku). „Upominam was tedy i pod utratą macierzyńskiego błogosławieństwa i łaski poprzysięgam” – dwie siedemnastowieczne instrukcje matczyne.
Copyright (c) 2020 Dorota Żołądź-Strzelczyk
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Authors who publish in this journal agree to the following terms:
- Authors retain the copyright to their work while granting the journal the right of first publication. The work will be simultaneously licensed under a CC BY-ND license, which permits others to share the work with proper credit given to the author and the original publication in this journal.
- Authors may enter into additional, non-exclusive agreements for the distribution of the published version of the work (e.g., posting it in an institutional repository or publishing it in another journal), provided that the original publication in this journal is acknowledged.
We allow and encourage authors to share their work online (e.g., in institutional repositories or on personal websites) both before and during the submission process, as this can foster beneficial exchanges and lead to earlier and increased citations of the published work. (See The Effect of Open Access). We recommend using any of the following academic networking platforms:
