Kontrpamięć rodzinnej pamięci. Fałszerze pieprzu Moniki Sznajderman jako biograficzny dyskurs postpamięci i kontrpamięci

Jan Miklas-Frankowski

doi:10.35765/hw.2024.2367.13

Jan Miklas-Frankowski Uniwersytet Gdański, Polska https://orcid.org/0000-0002-8814-4927

DOI: https://doi.org/10.35765/hw.2024.2367.13

Słowa kluczowe: postpamięć, kontrpamięć, holocaust, biografia, Monika Sznajderman

Abstrakt

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest analiza Fałszerzy pieprzu jako próby przepracowania i przezwyciężenia postpamięciowej traumy, a także umieszczenie ich w szerszym kontekście przemian w polskiej pamięci kulturowej jako Foucaltowskiego dyskursu kontrpamięci.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Przyjmując jako punkt wyjścia koncepcję postpamięci Hirsch jako ponadpokoleniowej transmisji traumatycznej, w artykule analizie poddaję biograficzne dyskursy obecne w Fałszerzach pieprzu w kontekście Foucaltowskiej koncepcji kontrpamięci w ujęciu narracyjno-dyskursywnym.

PROCES WYWODU: Fałszerze pieprzu są reprezentacją pracy postpamięci. Sznajderman odtwarza dwie równoległe historie rodzinne przodków. Największą oryginalność książki stanowi próba połączenia w ramach biografii rodzinnej dwóch wspólnot pamięci i cierpienia – polskiej i żydowskiej.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Książka Sznajderman stanowi nie tylko próbę przepracowywania rodzinnej postpamięci, ale w szerszym kontekście jest symptomem przemian w polskiej pamięci kulturowej. Można ją odczytać jako Foucaltowski dyskurs kontrpamięci.

WNIOSKI, REKOMENDACJE I APLIKACYJNE ZNACZENIE WPŁYWU BADAŃ: Fałszerze pieprzu są przykładem transformacyjnej mocy sztuki, których efektem może być afektywna pamięć, którą Landsberg nazwała pamięcią prostetyczną, a także przykładem komunikowania i negocjowania sprzecznych dyskursów, prowadzących do poszerzenia i przewartościowania polskiej pamięci kulturowej.

Bibliografia

Abell, J., Stokoe E. H. i Billig M. (2004). Narrative and the discursive (re)construction of events. W: M. Andrews, S. Day Sclater, C. Squire i A. Treacher (red.), The uses of narrative: Explorations in sociology, psychology and cultural studies (s. 180–192). Transaction Publishers.

Bojarska, K. i Solarska, M. (2014). Przeciw-pamięć. W: M. Saryusz-Wolska i R. Traba (red.), Modi Memorandi. Leksykon kultury pamięci (s. 396–403). Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Czwordon-Lis, P. (2018). Kto jest fałszerzem pieprzu? Narracje o Zagładzie, 4, 472–480.

Domańska, E. (2006). Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce. Wyd. Poznańskie.

Foucault, M. (1977). Archeologia wiedzy (A. Siemek, tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy.

Foucault, M. (2000). Nietzsche, genealogia, historia. W: M. Foucault, Filozofia, historia, polityka. Wybór pism (D. Leszczyński i L. Rasiński, tłum., s. 113–135). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Hirsch, M. (1997). Family frames: Photography, narrative, and postmemory. Harvard University Press.

Hirsch, M. (2010). Żałoba i postpamięć (K. Bojarska, tłum.). W: E. Domańska (red.), Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki (s. 247–280). Wyd. Poznańskie.

Hirsch, M. (2011). Pokolenie postpamięci (M. Borowski i M. Sugiera, tłum.). Didaskalia. Gazeta Teatralna, 105, 28–36.

Hirsch, M. (2012). The generation of postmemory: Writing and visual culture after the Holocaust. Columbia University Press.

Judt, T. (2009). Pensjonat pamięci (H. Jankowska, tłum.). Czarne.

Kobielska M. (2019). Pamięć wielokierunkowa po polsku. Wypracowywanie archiwum. W: R. Halili i Ł. Gemziak (red.), Pamiętając komunizm w postkomunistycznej Europie – pamięć historii i historia pamięci (s. 181–202). Wyd. Naukowe UMK.

Kobielska, M. (2020). Krytyczne pamięcioznawstwo a obowiązki polskie. W stronę pamięci wystarczająco dobrej. Z inspiracji „Fałszerzami pieprzu” Moniki Sznajderman. Teksty Drugie, 3, 347.

Landsberg, A. (2004). Prosthetic memory: The transformation of American remembrance in the age of mass culture. Columbia University Press.

Lipsitz, G. (1989). Myth, history, and counter-memory. W: J. Sorkin (red.), Politics and the muse: Studies in the politics of recent American literature (s. 161–178). Bowling Green.

Nora, P. (2001). Czas pamięci (W. Dłuski, tłum.). Res Publica Nowa, 7, 37–43.

Pastuszko, M. (2017, 2 kwietnia). Mój dziadek narodowiec. Mój żydowski ojciec. Rozmowa z Moniką Sznajderman. Krytyka Polityczna. https://krytykapolityczna.pl/kultura/czytaj-dalej/sznajderman-moj-dziadek-narodowiec-moj-zydowski-ojciec

Potter, J. i Wetherell M. (1987). Discourse and social psychology: Beyond attitudes and behaviour. SAGE Publications.

Rothberg, M. (2011) From Gaza to Warsaw: Mapping multidirectional memory. Criticism, 53, 4, 523–548.

Rothberg, M. (2013) Między Paryżem a Warszawą. Pamięć wielokierunkowa, etyka, odpowiedzialność historyczna (T. Bilczewski i A. Kowalcze-Pawlik, tłum.). W: T. Szostek, R. Sendyka i T. Nycz (red.), Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci (s. 161–188). IBL PAN.

Rothberg, M. (2015). Pamięć wielokierunkowa. Pamiętanie Zagłady w epoce dekolonizacji (K. Bojarska, tłum.). IBL PAN.

Sobolewski, T. (2017, 21 września). Przeskoczyć mur getta. Gazeta Wyborcza, 220, 16.

Steinlauf, M. (2001). Pamięć nieprzyswojona. Polska pamięć Zagłady (A. Tomaszewska, tłum.). Austeria.

Szacki, J. (2005). Historia myśli socjologicznej. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Sznajderman, M. (2016). Fałszerze pieprzu. Czarne.

Yerushalmi, Y. H. (2014). Zachor. Żydowska historia i żydowska pamięć (M. Wójcik, tłum.). Żydowski Instytut Historyczny.

Zalewska, Z. (2016). Podwójne okulary. Rozmowa z Moniką Sznajderman. Dwutygodnik, 11, 199. https://www.dwutygodnik.com/artykul/6884-podwojne-okulary.html?print=1

Żórawska-Janik, N. (2018). Nieustająca praca pamięci. „Fałszerze pieprzu” Moniki Sznajderman. Autobiografia. Literatura. Kultura. Media, 2(11), 153–163.