Podręczniki szkolne do nauczania religii jako przedmiot badań socjologicznych – rola jakościowej analizy treści
Abstrakt
CEL NAUKOWY: Celem naukowym artykułu jest analiza badań podręczników szkolnych do nauczania religii pod kątem stosowanej w nich metodologii oraz zrozumienie specyfiki socjologicznej analizy treści w perspektywie analizy materiałów dydaktycznych.
PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problem i metody badawcze opierają się na paradygmacie konstrukcjonizmu, który określa rzeczywistość społeczną jako „sieć znaczeń”. Analiza badań podręczników szkolnych opiera się na analizie treści publikacji zawierających wyniki badań, a problem badawczy dotyczy zrozumienia specyfiki tej techniki badawczej w odniesieniu do materiałów dydaktycznych stosowanych w nauczaniu religii.
PROCES WYWODU: Proces wywodu przebiega od zarysu założeń metodologicznych, określenia specyfiki podręczników szkolnych w wymiarze funkcjonalno-strukturalnym, przez analizę badań podręczników szkolnych do nauczania religii, po przedstawienie specyfiki analizy treści skoncentrowanej na procedurach kodowania i ciągłego porównywania.
WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Wyniki analizy naukowej sprowadzają się do konstatacji o powierzchownym traktowaniu analizy treści podręczników szkolnych do nauczania religii oraz określenia możliwości pełniejszego wykorzystania tej techniki badawczej w badaniach z zakresu edukacji religijnej.
WNIOSKI, INNOWACJE I REKOMENDACJE: Wnioski, innowacje i rekomendacje koncentrują się na sformułowaniu postulatów metodologicznych: głębszego, semantycznego i socjologicznego ujęcia analizy treści podręczników szkolnych do nauczania religii, która może się przyczynić do opartego na materiale empirycznym zrozumienia społecznego znaczenia religii.
Bibliografia
Ahuvia, A. (2001). Traditional, Interpretive, and Reception Based Content Analyses: Improving the Ability of Content Analysis to Address Issues of Pragmatic and Theoretical Concern. Social Indicators Research, 54, 139-172.
Babbie, E. (2003). Badania społeczne w praktyce. Warszawa: WN PWN.
Bajerowa, I. (2008). Od Trydentu do Vaticanum Secundum. Porównanie języka dwóch katechizmów. W R. Przybylska, & W. Przyczyna (red.), Język katechezy (s. 136-151). Tarnów: Biblos.
Beckford, J. (2006). Teoria społeczna a religia. Kraków: Nomos.
Blumer, H. (2007). Interakcjonizm symboliczny. Perspektywa i metoda. Kraków: Nomos.
Buchta, R. (2009). Podręcznik jako środek dydaktyczny w katechezie osób z niepełnosprawnością intelektualną. W J. Kostorz (red.), Podręczniki do nauki religii. Sens czy bezsens? (s. 143-158). Opole: WT UO.
Engler, S. (2011). Grounded Theory. W M. Stausberg, & S. Engler (red.), The Routledge Handbook of Research Methods in the Study of Religion (s. 256-274). New York: Routledge.
Fairclough, N. (2003). Analysing Discourse: Textual Analysis for Social Research. London: Routledge.
Flick, U. (2011). Projektowanie badania jakościowego. Warszawa: WN PWN.
Geertz, C. (2005). Interpretacja kultur. Wybrane eseje. Kraków: WUJ.
Gibbs, G. (2011). Analizowanie danych jakościowych. Warszawa: WN PWN.
Glaser, B.G., & Strauss, A.L. (2009). Odkrywanie teorii ugruntowanej. Strategie badania jakościowego. Kraków: Nomos.
Gorzko, M. (2008). Procedury i emergencja. O metodologii klasycznej teorii ugruntowanej. Szczecin: WUS.
Grzmil-Tylutki, H. (2007). Gatunek w świetle francuskiej teorii dyskursu. Kraków: Universitas.
Gutek, G.L. (2003). Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji. Gdańsk: GWP.
Hałas, E. (2006). Interakcjonizm symboliczny. Społeczny kontekst znaczeń. Warszawa: WN PWN.
Hanisz, J. (2005). Podręcznik (hasło). W Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. 4 (s. 461-464). Warszawa: Żak.
Kiciński, K., Koseła, K., & Pawlik, W. (red.). (1995). Szkoła czy parafia? Nauka religii w szkole w świetle badań socjologicznych. Kraków: Nomos.
Kostorz, J. (2009a). Realizacja założeń ekumenicznego wymiaru katechezy w gimnazjum na przykładzie poznańskiej serii podręczników. W P. Mąkosa (red.), Poszukiwania optymalnego podręcznika do katechezy (s. 223-248). Lublin: Polihymnia.
Kostorz, J. (2009b). Problematyka ekumenicznego wymiaru katechezy w gimnazjum na przykładzie krakowskiej serii podręczników „Odsłonić twarz Chrystusa”. W J. Kostorz (red.), Podręczniki do nauki religii. Sens czy bezsens? (s. 159-168). Opole: WT UO.
Krippendorff, K.H. (2004). Content Analysis: An Introduction to Its Methodology. Thousand Oaks: Sage.
Królikowska, A. (2008). Pojęcia religijne młodzieży. Badania empiryczne denotacyjnego i konotacyjnego rozumienia pojęć. Kraków: WAM.
Krzyżyk, D., & Synowiec, H. (2008). Odzwierciedlenie funkcji dydaktycznych w koncepcji i języku podręczników do katechezy w gimnazjum. W R. Przybylska, & W. Przyczyna (red.), Język katechezy (s. 260-278). Tarnów: Biblos.
Łaciak, B., & Szczepanowska, U. (2013). Analiza podręczników do religii w szkołach gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych oraz treści religijnych w podręcznikach do języka polskiego w gimnazjach. Warszawa: ISP.
Madejowa, M. (2008). Gimnazjalne podręczniki do nauki religii w świetle wypowiedzi uczniów i katechetów. W R. Przybylska, & W. Przyczyna (red.), Język katechezy (s. 279-290). Tarnów: Biblos.
Marody, M. (1987). Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania. Warszawa: PWN.
Mayntz, R., Holm, K., & Hübner, P. (1985). Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej. Warszawa: PWN.
Mąkosa, P. (red.). (2009). Poszukiwania optymalnego podręcznika do katechezy. Lublin: Polihymnia.
Mead, G.H. (1975). Umysł, osobowość i społeczeństwo. Warszawa: PWN.
Mikk, J. (2000). Textbook: Research and Writing. Frankfurt am Main: Peter Lang.
Misiaszek, K. (2008). Charakter języka katechezy. W R. Przybylska, & W. Przyczyna (red.), Język katechezy (s. 52-69). Tarnów: Biblos.
Moe, C. (red.). (2008). Images of the Religious Other. Discourse and Distance in the Western Balkans. Novi Sad: CEIR & Kotor Network.
Nicholls, J. (2003). Methods in School Textbook Research. International Journal of Historical Learning, Teaching and Research, 2, 11-26.
Nocoń, J. (2009). Podręcznik szkolny w dyskursie dydaktycznym – tradycja i zmiana. Opole: WUO.
Paluszkiewicz, M. (2009). Podręczniki metodyczne, podręczniki ucznia oraz zeszyty ćwiczeń stosowane w diecezji siedleckiej. W P. Mąkosa (red.), Poszukiwania optymalnego podręcznika do katechezy (s. 249-262). Lublin: Polihymnia.
Parnowski, T. (1976). Merytoryczne i edytorskie problemy podręczników. Warszawa: WNT.
Peirce, C.S. (1998). Wybór pism semiotycznych. Warszawa: PTS.
Pingel, F. (2010). UNESCO Guidebook on Textbook Research and Textbook Revision. Paris: UNESCO.
Pisarek, W. (1983). Analiza zawartości prasy. Kraków: OBP.
Przybylska, R., & Przyczyna, W. (red.). (2008). Język katechezy. Tarnów: Biblos.
Rapley, T. (2010). Analiza konwersacji, dyskursu i dokumentów. Warszawa: WN PWN.
Silverman, D. (2007). Interpretacja danych jakościowych. Metody analizy rozmowy, tekstu i interakcji. Warszawa: WN PWN.
Skrzypczak, J. (1996). Konstruowanie i ocena podręczników (podstawowe problemy metodologiczne). Poznań-Radom: ITE.
Zarębski, R. (2008). Objaśnianie terminów religijnych w podręcznikach do nauki religii. W R. Przybylska, & W. Przyczyna (red.), Język katechezy (s. 317-328). Tarnów: Biblos.
Zellma, A. (2008). Konstruktywizm w szkolnym nauczaniu religii – moda, wymóg edukacyjny czy zagrożenie? Katecheta, 3, 16-26.
Zujew, D.D. (1973). Podręcznik szkolny. Warszawa: WSiP.
Zwierżdżyński, M.K. (2016). Modele edukacji religijnej w szkole. W I. Borowik, A. Górny, & W. Świątkiewicz (red.), Globalny i lokalny wymiar religii (s. 203-214). Kraków: Nomos.
Copyright (c) 2018 Horyzonty Wychowania
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Uwagi dotyczące praw autorskich
Autorzy publikujący w tym czasopiśmie wyrażają zgodę na następując warunki:
- Autorzy zachowują prawa autorskie, przyznając czasopismu prawo do pierwszej publikacji swojego tekstu jednocześnie zarejestrowanego pod numerem licencji CC BY-ND, która pozwala innym na korzystanie z tego tekstu z uznaniem autorstwa tekstu oraz pierwotnej publikacji w tym czasopiśmie.
- Autorzy proszeni są o nawiązywanie odrębnych, dodatkowych porozumień wynikających z umowy, dotyczących dystrybucji opublikowanej w czasopiśmie wersji tekstu nie na prawach wyłączności (np. opublikowanie go w repozytorium instytucji lub w innym czasopiśmie), z potwierdzeniem pierwszej publikacji w tym czasopiśmie.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
