Efektywność polskich uczelni w „bezpośredniej” i „pośredniej” komercjalizacji wynalazków. Uwarunkowania sukcesów i porażek

Abstract

CEL NAUKOWY: Celem artykułu jest określenie stopnia, w jakim wynalazki two­rzone przez badaczy akademickich w Polsce są komercjalizowane, czyli transfero­wane do praktyki gospodarczej, oraz wskazanie przyczyn ewentualnych sukcesów i porażek tej komercjalizacji. Przedmiotem opracowania jest zarówno „bezpośred­nia”, jak i „pośrednia” komercjalizacja wynalazków akademickich. Komercjalizacja „bezpośrednia” jest rozumiana jako bezpośrednie wykorzystanie przez praktykę gospodarczą wynalazków tworzonych przez badaczy akademickich. Komercjali­zację „pośrednią” należy natomiast rozumieć jako wykorzystanie przez rynek tych wynalazków przedsiębiorstw, które są oparte na nauce akademickiej.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problemem badawczym jest efektywność polskich uczelni w zakresie powiązań z przemysłem. Dokładniej, obszarem podej­mowanych badań jest jedna z form przedsiębiorczości akademickiej – komercja­lizacja wynalazków. W pracy została wykorzystana metoda analizy dokumentów patentowych polskich uczelni pod kątem liczby tzw. martwych patentów oraz licz­by wynalazków tworzonych wspólnie przez naukę i przemysł – dla oszacowania stopnia komercjalizacji „bezpośredniej” – oraz metoda analizy dokumentów pa­tentowych przedsiębiorstw pod kątem tzw. cytowań patentowych – do określenia stopnia „pośredniej” komercjalizacji.

PROCES WYWODU: W pierwszej kolejności została oszacowana komercjaliza­cja „bezpośrednia” poprzez wyeliminowanie z liczby patentów uzyskanych w la­tach 2005-2011 przez 11 polskich uczelni tzw. patentów „martwych”, definiowa­nych jako prawa ochronne na wynalazek, które wygasły po trzech latach od dnia złożenia wniosku patentowego. W artykule przyjmuje się założenie, że objęte ochroną wynalazki „martwe” nie miały szansy znaleźć swego komercyjnego za­stosowania, podczas gdy pozostałe mogły być transferowane do praktyki gospo­darczej. W dalszej kolejności, dla oszacowania komercjalizacji „bezpośredniej”, zostały przeanalizowane wnioski patentowe objętych badaniem polskich uczelni pod kątem tego, jaka część wynalazków objętych ochroną została wygenerowana wspólnie przez naukę i przemysł. W opracowaniu przyjmuje się założenie, iż wspólnie tworzone wynalazki mają znaczny potencjał komercyjny. I w końcu, w celu oszacowania komercjalizacji „pośredniej”, zostały sprawdzone źródła wie­dzy, na które powoływali się w swych opisach wynalazków dotyczących paten­tów przyznanych w latach 2005-2011 badacze z 20 przedsiębiorstw, pod kątem tego, czy cytowana wiedza stanowiła zasób wiedzy polskich uczelni. W artykule przyjmuje się założenie, że w im większym stopniu badacze przemysłowi powo­łują się na wynalazki należące do uczelni, w tym większym stopniu wynalazczość przedsiębiorstw opiera się na wiedzy akademickiej i tym większy jest stopień „po­średniej” komercjalizacji wynalazków uniwersyteckich.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Analiza aplikacji patentowych 11 polskich uczelni (2088) oraz 20 przedsiębiorstw (389), dotycząca praw ochronnych na wynalazki przyznanych przez Urząd Patentowy RP w latach 2005-2011, wyka­zała, że stopień komercjalizacji „bezpośredniej”, obliczany przy wykorzystaniu „martwych” patentów, wynosi ok. 50%, a mierzony liczbą wynalazków tworzo­nych wspólnie przez naukę i przemysł – 3,2%, natomiast stopień komercjalizacji „pośredniej” wynosi niespełna 1,6%.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: Idea przedsiębiorczego uniwer­sytetu jest obca wielu badaczom akademickim, przez co stopień wykorzystania wynalazków tworzonych w laboratoriach uniwersyteckich jest relatywnie nie­wielki. Jedną z głównych barier akademickiej komercjalizacji jest to, że zarów­no uczelnie, jak i badacze uniwersyteccy są głównie motywowani do zgłaszania wynalazków do ochrony patentowej, lecz w niewielkim stopniu do podejmowa­nia kroków w kierunku ich komercjalizacji. Stąd też w polityce państwa powinny się znaleźć instrumenty, które będą nagradzać nie tylko za sam fakt uzyskania patentów, lecz przede wszystkim za stopień, w jakim opatentowane wynalazki będą wykorzystane przez rynek.