Neuroróżnorodnodność studentów  w uczelni wyższej w dyskursie  kompensacyjno‑terapeutycznym i dyskursie  otwierania potencjału. Część I

Ryszarda Cierzniewska

doi:10.35765/hw.2182

Ryszarda Cierzniewska Akademia Ignatianum w Krakowie https://orcid.org/0000-0003-3890-0082

Słowa kluczowe: edukacja w uczelni wyższej, studenci ze spektrum autyzmu i z zespołem Aspergera, przekonania nauczycielskie, wspomaganie studentów

Abstrakt

CEL NAUKOWY: Celem moich badań jest próba nadania znaczeń istotnych dla przygotowania się nauczyciela akademickiego do procesu dydaktycznego sprzyjającego otwieraniu potencjalnych możliwości studentów z autyzmem oraz zespołem Aspergera.

PROBLEM I METODY BADAWCZE: Problemami badawczymi były pytania: Jak przygotować się do procesu dydaktycznego, aby stworzyć studentom w spektrum autyzmu i z zespołem Aspergera możliwości rozwinięcia własnego potencjału? Czy studenci neuroróżnorodni potrzebują specjalnego wsparcia kompensacyjno-terapeutycznego ze strony nauczyciela akademickiego? Hermeneutyczne rozważania osadzone zostały w logice paradygmatu konstruktywistycznego odnoszącego się do dydaktycznych i społecznych wymiarów tworzenia rzeczywistości edukacyjnej. Materiał badawczy stanowią opublikowane teksty źródłowe z przeprowadzonych eksploracji, dotyczące różnych wymiarów obecności w uczelni wyższej studentów ze spektrum autyzmu i z zespołem Aspergera.

PROCES WYWODU: Artykuł otwiera zdefiniowanie kategorii dotyczących autyzmu oraz opisanie dynamiki wzrostu liczby studiujących z tą diagnozą. Następnie opisano w świetle zgromadzonych badań dyskurs kompensacyjno-terapeutyczny i jego znaczenie dla przekonań nauczycielskich. Ostatnia część jest nadawaniem znaczeń procesowi dydaktycznemu, którego sensem jest otwieranie potencjału studentów.

WYNIKI ANALIZY NAUKOWEJ: Przygotowanie do procesu dydaktycznego nauczyciela akademickiego obejmuje konieczność poznania fenomenu autyzmu, co ma znaczenie dla wytworzenia przekonań o możliwościach i potrzebach studentów z tą diagnozą. Studenci neuroróżnorodni w normie intelektualnej i powyżej nie potrzebują od nauczyciela akademickiego wsparcia kompensacyjno-terapeutycznego. Wsparcie tego typu otrzymuje student i nauczyciel od uczelnianych specjalistów do spraw osób niepełnosprawnych. Specyfika poznawcza neuroróżnorodnych studentów predysponuje ich do kształcenia akademickiego, choć mogą się pojawić pewne zaburzenia sytuacyjne lub chorobowe. Studiowanie może być dla nich szansą na wzmocnienie poczucia wartości i przygotowania się do życia dorosłego. Wysoka świadomość siebie, sposobów uczenia się oraz własnych potrzeb czyni ich partnerem w procesie dydaktycznym.

WNIOSKI, INNOWACJE, REKOMENDACJE: W Polsce jest niewiele badań dotyczących studentów neuronietypowych. Dominuje medyczne podejście do autyzmu, natomiast brakuje pedagogicznych opracowań wzmacniających nauczycieli akademickich.

Bibliografia

Attwood, T. (2013). Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik (A. Sawicka-Chrapkowicz, tłum.). Harmonia Universalis.

Bakker, T.C., Krabbendam, L., Bhulai, S. i Begeer, S. (2019). Background and enrollment characteristics ofstudents with autism in higher education. Research in Autism Spectrum Disorders, 67, 101424. DOI:10.1016/j.rasd.2019.101424

Bakker, T.C., Krabbendam, L., Bhulai, S. i Begeer, S. (2020), First-year progression and retention of autistic students in higher education: A propensity score-weighted population Study. Autism in Adulthood, 2(4). DOI:10.1089/aut.2019.0053

Banach, M. i Krzanowska, M. (2017). Nauczanie języków obcych w kontekście pracy indywidualnej ze studentem z niepełnosprawnością (np. deficytami ruchowymi, psychicznymi) – dydaktyka nauczania oraz logistyka współpracy z Biurem ds. Osób Niepełnosprawnych. W: J. Małocha (red.), Interdyscyplinarny charakter badań językowych. Od dydaktyki do kulturoznawstwa (s. 11-37). Uniwersytet Papieski Jana Pawła II. http://dx.doi.org/10.15633/9788374386081.02

Baron-Cohen, S. (2021). Poszukiwacze wzorców. Autyzm a ludzka wynalazczość (A. Nowak--Młynikowska, tłum.). Wydawnictwo Smak Słowa.

Beaugrande, R. de (2008). Krytyczna analiza dyskursu a znaczenie „demokracji” w wielkim korpusie (J. Kozak, tłum.). W: A. Duszak i N. Fairclough (red.), Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej (s. 103-120). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.

Berger, P. i Luckman, T. (2010). Społeczne tworzenie rzeczywistości (J. Niżnik, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Bogdashina, O. (2019). Trudności w percepcji sensorycznej w autyzmie i zespole Aspergera. Inne doświadczenia sensoryczne – inne światy percepcyjne (A. Sawicka-Chrapkowicz, tłum.). Harmonia Universalis.

Brzezińska, A., Kaczan, R. i Rycielska, L. (2010). Przekonania o swoim życiu. Spostrzeganie historii życia przez osoby z ograniczeniami sprawności. Wydawnictwo Naukowe Scholar. https://www.researchgate.net/publication/281377455

Cai, R.Y. i Richdale, A. (2016). Educational experiences and needs of higher education students with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46, 31-41. https://doi.org/10.1007/s10803-015-2535-1

Charlton, B. i Rosenkranz, P. (2016). Evolution of empathizing and systemizing: Empathizing as an aspect of social intelligence, systemizing as an evolutionarily later consequence of economic specialization. The Winnower, 8:e146194.40165. DOI:10.15200/winn.146194.40165

Cierzniewska, R., Gackowska, M. i Lewicka, M. (2017). Młodzież o sobie i codzienności szkolnej. Obok dyskursu jakości. Wydawnictwo Adam Marszałek.

Cisłak, K., Henne, K. i Skarżyńska, K. (red.). (2009). Przekonania w życiu jednostek, grup, społeczności. Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”.

Cullen, J.A. (2015). The needs of college students with autism spectrum disorders and Asperger’s syndrome. Journal of Postsecondary Education and Disability, 28(1), 89-101. https://eric.ed.gov/?id=EJ1066322

Dijkhuis, R.L., de Sonneville, L., Zirmans, T., Staal, W. i Swaab, H. (2020). Autism symptoms, executive functioning and academic progress in higher education students. Journal of Autism and Developmental Disorders, 50(4), 1353-1363. doi:10.1007/s10803-019-04267-8

Drzazga-Lech, M. i Świątkiewicz-Mośny, M. (2018). Analysis of media representations of non-neurotypical students in the context of suport for people with autism spectrum disorders offered by Polish State owned universities – sociological study. Studia Humanistyczne AGH, 17(3), 31-48. http://dx.doi.org/10.7494/human.2018.17.3.31

Frith, U. (2005). Asperger and his syndrome. W: U. Frith (red.), Autism and Asperger’s syndrome(s. 1-36). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511526770.001

Gelbar, N.W., Smith, I. i Reichow, B. (2014). Systematic review of articles describing experience and supports of individuals with autism enrolled in college and university programs. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(10), 2593-2601. DOI:10.1007/s10803-014-2135-5

Grandin, T. (2006). Perspectives on education from a person on the autism spectrum. Educational Horizons, 84(4), s. 229-234. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ750625.pdf

Grandin, T. i Panek, R. (2021). Mózg autystyczny. Podróż w głąb niezwykłych umysłów (K. Mazurek, tłum.). Copernicus Center Press.

Gurbuz, E., Hanley, M. i Riby, D.M. (2019). University students with autism: The social and academic experiences of university in the UK. Journal of Autism and Developmental Disorders, 49, s. 617-631. https://doi.org/10.1007/s10803-018-3741-4

Hendrickx, S. (2018), Kobiety i dziewczyny ze spektrum autyzmu (M. Moskal, tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Huang, A.X. i Wheeler, J.J. (2006). High-functional autism: an overview of charakteristics end related issues, International Journal of Special Education, 21(2), 109-123. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ843611.pdf

Hull, L., Petrides, K.V. i Mandy, W. (2020). The female autism phenotype and camouflaging: a narrative review. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 7, 306-317. https://doi.org/10.1007/s40489-020-00197-9

Kim, C. (2018). Nieśmiali, skryci i społecznie niedopasowani. Przewodnik po życiu z zespołem Aspergera (J. Gilewicz, tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Klus-Stańska, D. (2018). Paradygmaty dydaktyki. Myśleć teorią o praktyce. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Krahn, T.M. i Fenton, A. (2012). The extreme male brain theory of autism and the potential adverse effects for boys and girls with autism. Journal of Bioethical Inquiry, 9, 93-103. https://doi.org/10.1007/s11673-011-9350-y

Lindyberg, I. i Woynarowska, A. (2016). Wsparcie dorosłości osób z Autystycznego Spektrum Zaburzeń w Polsce. Rozwiązania systemowe, możliwości i ograniczenia. Niepełnosprawność. Dyskursy Pedagogiki Specjalnej, 24, 80-95.

Marody, M. (2015). Jednostka (po)nowoczesności. Perspektywa socjologiczna. Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Molloy, H. i Vasil, L. (2002). The social construction of Asperger syndrome: the pathologising off diference? Disability & Society, 17(6), 659-669. https://doi.org/10.1080/0968759022000010434

Moore-Gumora, C. (2014). A study of students on the autism spectrum transformation in a high school transition program. Educational Leadership and Administration: Teaching and Program Development, 25, 77-91. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1028954.pdf

NIK. (2020). Wsparcie osób z autyzmem i zespołem Aspergera w przygotowaniu do samodzielnego funkcjonowania. https://www.nik.gov.pl/plik/id,22196,vp,24863.pdf

Opatowicz, D. (2021). Bariery w edukacji osób z autyzmem. W: A. Karpińska, W. Wróblewska i P. Remża (red.), Edukacja zorientowana na ucznia i studenta (s. 255-269). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Pisula, E. (2018), Autyzm. Przyczyny, symptomy, terapia. Wydawnictwo Harmonia.

Płatos, M. (red.). (2016). Ogólnopolski spis autyzmu. Sytuacja młodzieży i dorosłych z autyzmem w Polsce. Stowarzyszenie Innowacji Społecznych „Mary i Max”. http://www.spisautyzmu.pl/index_files/raport_OSA.pdf

Podgórska-Jachnik, D. (2021). Raport merytoryczny. Edukacja włączająca – bilans otwarcia 2020.

Ośrodek Rozwoju Edukacji. https://www.ore.edu.pl/wp-content/plugins/download-attachments/ includes/download.php?id=33886

Prizant, B.M. i Fields-Meyer, T. (2017). Niezwyczajni ludzie. Nowe spojrzenie na autyzm (J. Bilmin--Odrowąż, tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Ricoeur, P. (1985). Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawa o metodzie (E. Bieńkowska, tłum.). Pax.

Rybakowski, F., Białek, A., Chojnicka, I., Dziechciarz, P., Horvath, A., Janas-Kozik, M., Jeziorek, A., Pisula, E., Piwowarczyk, A., Słopień, A., Sykut-Cegielska, J., Szajewska, H., Szczałuba, K., Szymańska, K., Urbanek, K., Waligórska, A., Wojciechowska, A., Wroniszewski, M. i Dunajska A. (2014). Zaburzenia ze spektrum autyzmu – epidemiologia, objawy, współzachorowalność i rozpoznawanie. Psychiatria Polska, 48(4), 653-665.

Rynkiewicz, A. Janas-Kozik, M. i Słopień, A. (2019). Dziewczęta i kobiety z autyzmem. Psychiatria Polska, 53(4), 737-752.

Rynkiewicz, A., Łucka, I. i Fryze M. (2012). Wyskokofunkcjonujące dziewczęta z autyzmem i zespołem Aspergera – przyczyny rzadkiego diagnozowania i opis przypadków. Psychatria, 9(2), 43-52.

Sajdak, A. (2013). Paradygmaty kształcenia studentów i wspierania rozwoju nauczycieli akademickich. Teoretyczne podstawy dydaktyki akademickiej. Oficyna Wydawnicza Impuls.

Schütz, A. (2008). O wielości światów. Szkice z socjologii fenomenologicznej (B. Jabłońska, tłum.). Zakład Wydawniczy NOMOS.

Simone, R. (2016). Aspergergirls. Siła kobiet z zespołem Aspergera (J. Okuniewski, tłum.). Harmonia Universalis.

Schütz, A. (2008). O wielości światów. Szkice z socjologii fenomenologicznej (B. Jabłońska, tłum.). Zakład Wydawniczy NOMOS.

Simone, R. (2016). Aspergergirls. Siła kobiet z zespołem Aspergera (J. Okuniewski, tłum.). Harmonia Universalis.

Sławińska, A. (2014). Zespół Aspergera u osób dorosłych – zbieżność z innymi zaburzeniami, zaburzenia współwystępujące i problemy towarzyszące. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 14(4), 304-307. DOI: 0.15557/PiPK.2014.0041

Stefańska-Klar, R. (2010). Studenci z autyzmem i zespołem Aspergera. Funkcjonowanie, przyczyny sukcesów i porażek, warunki skutecznego wspierania. W: I. Bieńkowska (red.), W kręgu resocjalizacji i wybranych zagadnień rozwoju oraz funkcjonowania osób niepełnosprawnych(t. 2, s. 91-107). Wydawnictwo Scriptum.

Szmania, L. (2016), Możliwości i ograniczenia osób z zaburzeniami spektrum autyzmu w realizacji własnych wizji dorosłości. Studia Edukacyjne, 39, 331-349.

Trusz, S. (2011). Rozwój poznawczo-społeczny dziecka w świetle oczekiwań interpersonalnych rodziców i nauczycieli. Psychologia Rozwojowa, 16(2), 21-32.

Wing, L.(2005). The relationship between Asperger’s syndrome and Kanner’s autism. W: U. Frith (red.), Autism and Asperger´s syndrome (s. 93-121). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511526770.003